Bijbel van A tot Z ~ Z van zoenoffer

Op Wikipedia wordt het begrip ‘zoenoffer’ als volgt gedefinieerd:

• Een zoenoffer is een ritueel waarbij mensen zich verzoenen met een bovennatuurlijke kracht (godheid of geest), vanuit het besef dat de mens iets goed te maken heeft voor wat hij eet en drinkt, voor de dieren die hij doodt, de veranderingen die hij aanbrengt in zijn omgeving of de zonden die hij begaat.

Hier gaat het dus om een daad van een mens jegens een hogere macht, omdat hij denkt iets aan die macht (of godheid) verschuldigd te zijn. Zonder die daad zou de godheid misschien vertoornd zijn of blijven. Het offer is dan een middel om haar gunstig te stemmen en zo vrede en rust te bewerkstelligen.

Offerrituelen in de Bijbel

Het woord zoenoffer komt op zichzelf niet of nauwelijks voor in de Bijbel, maar offers staan meestal wel in het perspectief van verzoening. 

Enerzijds heb je offers om God te danken of te loven, om eerbied te bewijzen en de verbondenheid (met eten en drinken) te vieren. Zo wordt de eerste opbrengst van de oogst steevast uit dankbaarheid aan God opgedragen. Anderzijds waren er offers die de verzoening vierden na een breuk of een zondige daad (tegenover God of de medemens).

Even een woordje uitleg over het begrip zonde. Wanneer de mens zijn relatie met God op het spel zet door de God-van-de-vrijheid te verruilen voor een afgod of door zijn medemens letsel toe te brengen, dan spreekt de Bijbel over zonde. Een zonde bewerkt een breuk in de relatie en vraagt om herstel of verzoening. Dit herstel begint met het uitspreken van schuld en ligt vervolgens in de concrete verzoening met wie tekort gedaan werd. Een offergave maakt het ten slotte zichtbaar en viert de verzoening.

Zondebok

Er is sprake van een specifiek verzoeningsritueel om dit herstel zichtbaar en concreet te maken:

• Nadat Aäron de verzoeningsrite heeft voltrokken, moet hij de andere, nog levende bok laten brengen. Hij legt dan zijn beide handen op de kop van de bok en spreekt alle wandaden en vergrijpen van de Israëlieten openlijk uit. Zo legt hij alle zonden op de kop van de bok. Daarna moet hij het dier de woestijn in sturen. De bok neemt alle zonden van het volk met zich mee, naar een verlaten gebied. Leviticus 16,20-22

Het ritueel bestaat uit twee gedeelten: 

1. Een eerste bok wordt geslacht en met zijn bloed wordt de verzoeningsplaat besprenkeld
2. Een tweede bok wordt beladen met zonden en weggestuurd, de ‘zondebok’

Aan die zware offers gaat een schuldbelijdenis vooraf, een ingrijpend geestelijk gebeuren, dat nooit een automatisme kan zijn. Hierna konden mensen met een schone lei beginnen, voortaan in overeenstemming met wat Tora en Profeten leren.

Jezus’ zelfgave brengt verzoening

Paulus borduurt voort op deze gedachtewereld van ‘zonde als relatiebreuk’ en de noodzaak aan verzoening. Voor hem is Christus degene die door de gave van zijn leven opnieuw een vitale verbinding met God mogelijk maakt. In de Romeinenbrief schrijft hij:

• Iedereen heeft gezondigd en ontbeert de nabijheid van God; en iedereen wordt uit genade, die niets kost, door God als een rechtvaardige aangenomen omdat hij ons door Christus Jezus heeft verlost. Hij is door God aangewezen om door zijn dood het middel tot verzoening te zijn voor wie gelooft. Hiermee bewijst God dat hij rechtvaardig is, want in zijn verdraagzaamheid gaat hij voorbij aan de zonden die in het verleden zijn begaan. Hij wil ons nu, in deze tijd, zijn gerechtigheid bewijzen: hij laat ons zien dat hij rechtvaardig is door iedereen vrij te spreken die in Jezus gelooft. Romeinen 3,23-26

Dat is geen gemakkelijke tekst, en je moet eigenlijk de grotere context erbij nemen. Wie in zijn omgang met de medemens, met de gemeenschap en met God onrecht heeft bedreven, is aangewezen op goedmaking en verzoening.

Paulus heeft zelf ervaren dat er op dieper niveau een relatiebreuk bestaat die je nooit helemaal uit jezelf of door een offerritueel kunt verzoenen.

Hij zegt eigenlijk: Christus heeft ons bevrijd van onszelf, van ons egocentrische ‘ik’, om ons helemaal nieuw georiënteerd te laten zijn op God en de medemens.

Hier wordt geen offergave van onze kant meer gevraagd, maar geloof.

Kunnen en durven we de gave van Christus aanvaarden, die zichzelf voor ons geeft en met zijn leven en ‘evangelie’ de weg opende voor ons naar duurzame verzoening en vrede?

Welk woord of begrip uit de Bijbel wil jij laten uitleggen door Jean Bastiaens? Stuur een mail naar de redactie.