734 middeleeuwse manuscripten van abdijen digitaal toegankelijk

Met de steun van de Vlaamse overheid  - het departement Cultuur, Jeugd & Media - worden meer dan 700 kostbare en kwetsbare middeleeuwse manuscripten van verschillende Vlaamse abdijen, die een belangrijke stempel hebben gedrukt op de geschiedenis van Vlaanderen, gedigitaliseerd en op langere termijn ook ter beschikking gesteld via het internet. Dat is te danken aan een unieke samenwerking tussen de Openbare Bibliotheek Brugge, de Gentse Universiteitsbibliotheek, het Grootseminarie Ten Duinen in Brugge en het bisdom Gent en een financiële steun van de Vlaamse overheid.

Het project is gestart met de 4 kernpartners, verduidelijkt July Van Malderen, projectmedewerker van Mmmonk en medewerker van de openbare bibliotheek van Brugge. Toen die samenwerking rond was, werden subsidies gevraagd bij de Vlaamse overheid en werden ook nog andere partners zoals het Abdijmuseum in Koksijde of het Henri Pirenne Instituut in Gent aangesproken. Birgit Ampe, wetenschappelijk medewerker van de Brugse openbare bib, wijst erop dat de belangrijkste partners met zijn vieren samen over een erg fraaie collectie handschriften beschikken. In het verleden waren er al pogingen om die samen te brengen. Het is onze bedoeling om die te ontsluiten en via open access IIIF beschikbaar en raadpleegbaar te maken. Wij streven ernaar dat zij gratis raadpleegbaar zijn en dat de raadpleging niet beperkt blijft tot wetenschappers. Wij hopen op die manier een ruim publiek aan te spreken, al richt deze digitalisering zich natuurlijk ook op onderzoekers, ook van buiten onze landsgrenzen. Momenteel zoeken wij nog uit hoe wij wetenschappelijke onderzoekers in staat kunnen stellen om uit onze collectie voor zichzelf een eigen corpus samen te stellen. Zo kunnen zij inzoemen op de documenten en die - mee aan de hand van een korte index of samenvatting - in detail bestuderen. Het is de bedoeling om een uniform systeem op poten te zetten, dat de norm wordt voor heel Vlaanderen.

Lees verder onder de afbeelding.

Mmmonk

De vaak prachtig geïllustreerde manuscripten dateren uit de periode van de 7de tot de 15de eeuw. Het corpus van Mmmonk bestaat uit alle manuscripten die ooit deel hebben uitgemaakt van de bibliotheken van de abdijen van Ten Duinen, Ter Doest (Lissewege) en Sint-Pieters en Sint-Baafs. De abdijen van Sint-Baafs (gesticht in 630) en Sint-Pieters (gesticht ca. 650-675) waren het hele ancien régime lang de machtigste abdijen in Vlaanderen. Ten Duinen (gesticht in 1127) was een van de belangrijkste cisterciënzerabdijen van Europa. Ter Doest was een vestiging van Ten Duinen, die vooral in de dertiende eeuw met een populatie van 120 monniken en lekenbroeders haar bloeiperiode beleefde en die ook een grote culturele en religieuze betekenis had. Het historische, culturele en religieuze belang van deze abdijen wordt fraai weerspiegeld in hun uitgebreide en veelzijdige bibliotheekcollectie, waardoor zij een belangrijke rol speelden in de cultuur- en kennisoverdracht in de middeleeuwen.

Momenteel zijn al meer dan 400 manuscripten en boeken uit de abdijen van de cisterciënzers en de benedictijnen gescand, goed voor ruim 150.000 pagina's.

Naast Bijbel- en andere religieuze teksten bevat de collectie een brede waaier aan filosofisch-theologische, juridische, medische en wetenschappelijke werken en geschriften van humanistische en klassieke auteurs. De gescande en gedigitaliseerde afbeeldingen en data worden beschikbaar gesteld via de virtuele bibliotheek en het kennisplatform Mmmonk (Middeleeuwse Monastieke Manuscripten – Open – Netwerk – Kennis), om het digitale onderzoek naar monastieke manuscripten te bevorderen. Wetenschappelijk medewerker Birgit Ampe: De collectie van de manuscripten in Brugge heeft een heel lange geschiedenis. Ten Duinen was een heel grote abdij. Bovendien kwam de rijke collectie van Ter Doest later naar Ten Duinen. Tijdens de Franse Revolutie werden de abdijen bij ons afgeschaft en werd ook een groot deel van de kostbare geschriften vernietigd. Maar dankzij de ‘École Centrale’ bleef toch nog een aanzienlijk deel bewaard. Die manuscripten en boeken kwamen later bij de stad Brugge terecht. Doorheen de geschiedenis werd deze verzameling van de stad op vele plaatsen bewaard, onder meer in het Tolhuis. Zowel de collectie van de bibliotheek, als die van het Grootseminarie gaan terug op de rijke verzameling van Ten Duinen, omdat de abt tijdens de revolutie ook zelf nog een deel van de collectie naar het Grootseminarie – vooral werken die hij kostbaar en waardevol vond - wist te brengen. Sommige geschriften - vooral die uit de collectie van het seminarie - zijn visueel interessant omdat het zo'n mooi verluchte manuscripten zijn, andere zijn inhoudelijk belangrijk. De kerncollectie in Gent bestaat uit de boeken van de abdijen van Sint-Baafs en Sint-Pieter in Gent. Het is een geluk dat de Universiteit van Gent zelf al heel veel geschriften had gedigitaliseerd. Die beelden zijn van goede kwaliteit, voldoen aan de normen en kunnen nu dus ook op het kennisplatform Mmmonk gebruikt worden.

Lees verder onder de afbeelding

Technische ondersteuning en controle

July van Malderen: De collecties zijn verspreid geraakt over heel Vlaanderen en soms tot in het buitenland. Het is de bedoeling om de hele verzameling van de vier abdijen in te scannen en beschikbaar en raadpleegbaar te maken. Daarbij gaan telkens twee dames van iGuana ter plaatse en bieden ondersteuning. We maken gebruik van een checklist om te bepalen wat wel en wat niet gedigitaliseerd kan worden en zodat we voor aanvang van digitalisatie op de hoogte zijn van eventuele aandachtspunten met betrekking tot de staat van het manuscript.

De technische uitvoering van het project is toevertrouwd aan iGuana, een bedrijf dat gespecialiseerd is in het digitaliseren en conserveren van cultureel erfgoedcollecties. IGuana beschikt over een team met een uitgebreide ervaring voor het scannen en digitaliseren van zeldzame, kwetsbare en waardevolle boeken. Ariane Willemse, account manager scanning services bij iGuana: Vanwege de waarde, de historische en culturele betekenis en kwetsbare staat van de manuscripten gebeurt het scannen en digitaliseren ter plaatse. Daarvoor werd een bestaande scanner omgebouwd. Dagelijks wordt een proefscan gemaakt die wordt geanalyseerd, met het oog op de kwaliteitsgarantie. Ons bedrijf heeft onder meer al ervaring opgedaan met het inscannen van boeken uit de Plantin-Moretus-collectie, de digitalisering van de Jan Hoet-collectie of van de Gestapo-archieven voor het United States Holocaust Memorial Museum. Momenteel digitaliseren wij ook oude manuscripten van de abdij van Tongerlo en wij hebben eerder ook al samengewerkt met de bibliotheken van de KU Leuven. Daar hebben wij nog altijd apparatuur staan. Zij doen zelf het werk, maar wij blijven technische ondersteuning bieden.

Gratis online raadpleegbaar

July van Malderen: Een deel van die manuscripten is nu al online raadpleegbaar via de website van de catalogus van de bibliotheek van Brugge. Op lange termijn worden alle documenten verzameld. Op 4 mei is de projectwebsite van Mmmonk gelanceerd. Wat Brugge betreft zullen alle documenten ingescand zijn tegen augustus. Tegen oktober 2022 moet het project volledig afgerond zijn en moet het corpus online beschikbaar en raadpleegbaar zijn. Gelijktijdig loopt binnen heel Europa nog een project voor de bundeling van de kennis in bibliotheken en abdijen en om die op Europese schaal beschikbaar te stellen. Voor ons abdijenproject kregen wij al erg positieve reacties uit Vlaanderen, o.m. van de adviesgroep van professoren en restauratoren. Officieel loopt het MMMONK-project af in oktober 2022 maar er zal zeker verder gewerkt worden met het corpus, zowel in digitale vorm als in fysieke vorm door middel van bijvoorbeeld tentoonstellingen.

• Bekijk de monastieke collectie van de Bibliotheek Brugge
• Lees meer over het Mmmonk-project
• Lees meer over iGuana