Duitse bisschoppen erkennen medeplichtigheid aan nazimisdaden

De Duitse Bisschoppenconferentie (DBK) erkent in een 23 pagina’s tellend document naar aanleiding van de 75^ste verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog (8 mei)  dat de katholieke Kerk zich medeschuldig heeft gemaakt aan die oorlog en nauwelijks heeft geprotesteerd tegen de buitensporige misdaden van het nazisme, zoals de Jodenvervolging. Duitse bisschoppen deelden weliswaar niet de rechtvaardiging van de nazi’s op basis van hun rassenideologie, maar ondanks soms ook openlijke oppositie hebben zowel hun woorden als daden zowel de soldaten als het regime gesteund om de oorlog voort te zetten. Het document erkent ook dat de Duitse katholieke kerkleiding vele soldaten in hun gewetensnood alleen heeft gelaten en –erger nog – ook de oorlog heeft gesteund en daarvoor tot aan het einde ondanks de repressie tegen het christendom en de vernietigingskampen is blijven mobiliseren. Het document is volgens referent en Justitia et Pax-voorzitter mgr. Heiner Wilmer, die bisschop van  gebaseerd op een veelheid van onbetwiste historische feiten.

Historische dubbelzinnigheid en gebrek aan moed

De leiding van de zowel de lutherse als de katholieke Kerk in Duitsland hebben al meteen na de Tweede Wereldoorlog de nazimisdaden veroordeeld. De katholieke  kerkleiding verwierp op 23 augustus 1945 uitdrukkelijk de verkeerde leer van het nationaal-socialisme waardoor veel Duitsers, ook binnen de eigen geledingen, zich lieten verleiden. Er werd toen ook erkend dat velen onverschillig bleven voor de nazimisdaden en die zelfs hebben aangemoedigd. Tegelijk werd dubbelzinnigheid over de eigen rol in stand gehouden, mee door de verwijzing naar de vele katholieken die joden hadden geholpen. Wel heeft de katholieke kerkleiding, in tegenstelling tot die van de de protestantse Kerk, destijds niet de moed gehad om ondubbelzinnig te erkennen dat een deel van haar leiders en leden samengewerkt hebben met het naziregime en in die zin medeschuldig zijn geweest aan de misdaden van dat regime. Dr. Christoph Kösters van de Commissie voor Hedendaagse Geschiedenis herinnert eraan dat de katholieke bisschoppen pas in 1965 opdracht hebben gegeven voor een uitgebreid onderzoek naar de kerkelijke activiteiten onder het nationaalsocialisme. Volgens hem heeft het lang geduurd voordat de Duitse kerkleiding zichzelf niet alleen als tegenstander van het naziregime, maar ook als medestander is gaan zien. De echte doorbraak kwam er volgens hem toen de Duitse Kerken opdracht gaven voor systematisch onderzoek naar het gebruik van dwangarbeid in kerkelijke instellingen.

Erkenning van medeplichtigheid

De nieuwe verklaring over de rol van de Duitse katholieke bisschoppen tussen 1939 en 1945, met als titel: Deutsche Bischöfe im Weltkrieg, die vorige week door de DBK werd goedgekeurd, erkent dat het moeilijk is om een oordeel uit te spreken over het handelen van anderen in het verleden. Maar het is duidelijk dat hooggeplaatste geestelijken zich te weinig tegen Adolf Hitler hebben verzet en niet ondubbelzinnig de barbaarse acties van het naziregime hebben veroordeeld. Het document herinnert eraan dat de kerkleiding zich van bij de inval van het Duitse leger in Polen in 1939, mee door ervaringen van de Eerste Wereldoorlog, terughoudend heeft opgesteld. Maar anderzijds werden zowel de gelovigen als soldaten aangespoord tot trouw, gehoorzaamheid en het vervullen van hun plicht.

Deutsche Bischöfe im Weltkrieg erkent dit keer wel uitdrukkelijk de kerkelijke medeplechtigheid. Zo werden er bij de 50^ste verjaardag van Hitler in 1939 aan kerken nazivlaggen uitgehangen en werd er in de kerken gebeden voor de Führer en het Duitse Reich. Meerdere kerkgebouwen werden omgevormd tot veldhospitalen, waar zusters soldaten verzorgden. Priesters stonden mee in de frontlinie om Duitse militairen spiritueel te ondersteunen. Het document besluit met de waarschuwing dat wij allemaal kinderen zijn van onze tijd en dat de oude geest van verdeeldheid, nationalisme, evenals etnisch en autoritair denken op vele plaatsen opnieuw de kop opsteekt, ook in Duitsland.

Een apart hoofdstuk van het nieuwe document gaat over de vraag waarom de Duitse katholieke bisschoppen geen kritischer standpunt hebben ingenomen over een oorlog, waarvan het criminele karakter almaar duidelijker werd. Bisschop Heiner Wilmer vat de belangrijkste standpunten samen:

1. de traditionele leer over de legitimiteit van het staatsgezag en de relatie tussen Kerk en staat,
2. de traditionele leer over rechtvaardige oorlog,
3. de sociale acceptatie van de natuurlijke aanwezigheid van het leger in het dagelijkse leven;
4. de relatie tussen de katholieke Kerk en de Duitse natie,
5. de fundamentele afwijzing van het communisme, wat de oorlog tegen de Sovjet-Unie acceptabel leek te maken.

Mgr. Wilmer: Zoals de archieven aantonen, werd de toenmalige bisschoppenconferentie ook intern geblokkeerd. Bisschoppen die zich openlijk kritisch wilden opstellen over het beleid van het naziregime konden dat niet omwille van het unanimiteitsbeginsel en dus vanwege de invloed van de voorzitter, kardinaal Adolf Bertram, die voorzichtig was.

Ook als Kerk moeten wij de geschiedenis onder ogen durven zien om nu en in de toekomst ervan te leren. Mgr. Georg Bätzing

Mgr. Georg Bätzing, bisschop van Limburg en DBK-voorzitter, stelde op de videopersconferentie dat de datum van 8 mei 1945 in heel Europa al decennia als een Dag van Bevrijding wordt gevierd. Maar Duitsers hebben het omwille van de capitulatie en de nederlaag altijd moeilijk gehad met die datum. Maar ook wij zijn bevrijd van de verschrikkingen van de oorlog, van de nazi-onderdrukking en massamoord. De herdenking van het einde van WOII moet dan ook voor ons allemaal een dag van dankbaarheid zijn voor de verzoening van de volkeren, de vrede en de gerechtigheid die nadien tot stand is gekomen.

Bron: DBK/Vaticannews/Süddeutsche Zeitung

Lees de verklaring van de Duitse Bisschoppenconferentie over haar rol in de Tweede Wereldoorlog.