De gouden eeuw van de Nederlandse schilderkunst [expo]

In het fraaie Arp Museum aan de oevers van de Rijn in Rolandseck, vlakbij Bonn, kan u nog tot 20 augustus terecht voor de boeiende en unieke tentoonstelling over de ‘Gouden eeuw van de Nederlandse schilderkunst’. Bezoekers maken er kennis met 50 door curator Susanne Blocker geselecteerde Nederlandse barokke portretten, sfeervolle landschappen, religieuze en antieke kunstwerken, alledaagse taferelen en meesterlijke stillevens. De werken komen uit de private collecties van Gustav Rau, en George en Ilone Kremer, die sinds de jaren 1990 Nederlandse kunst uit de zeventiende eeuw verzamelen. 

Alleen al het bezoek aan het museum op een historische locatie is de verplaatsing meer dan waard.

Rolandseck was in de eerste helft van de vorige eeuw een belangrijke ontmoetingsplaats van de beau monde, kunstenaars en kunsthandelaars, beeldhouwers, componisten,  politici en prominente gasten zoals koningin Victoria van Engeland, Otto von Bismarck, de gebroeders Grimm, Friedrich Nietzsche, Johannes Brahms en Franz Liszt. In 2007 opende het Arp-museum zijn deuren in het gerestaureerde station en de bijgebouwde museumruimten bovenop de heuvel. Maar nu is er natuurlijk ook de uitzonderlijke tentoonstelling zelf met zelden tentoongestelde schilderijen van barokmeesters zoals Rembrandt van Rijn, Frans Hals, Judith Leyster, Gerrit Dou en Utrechtse caravaggisten zoals Hendrik ter Brugghen en Gerard van Honthorst.

(vervolg na de afbeelding)

De explosie aan creativiteit en meesterschap in Nederlandse steden als Amsterdam was in niet geringe mate te danken aan de tweede fase van de tachtigjarige oorlog. Die bereikte een dramatisch hoogtepunt met een veertien maanden durend beleg van het door calvinisten bestuurde Antwerpen en de uiteindelijke val van de stad op 17 augustus 1585.

Na de herovering door de Spanjaarden kregen de protestantse inwoners vier jaar de tijd om opnieuw katholiek te worden of om met have en goed de stad te verlaten. Uiteindelijk bleven nauwelijks 40.000 inwoners.

Het betekende meteen het einde van de gouden eeuw van Antwerpen als haven- en handelsstad. 

De uittocht van vele Vlamingen en Brabanders na 1585 legde de basis van een eeuw van bloei in Nederland vanaf 1602 op het gebied van handel, wetenschap en kunsten. Niet alleen protestantse, maar ook katholieke handelaars uit onze streken en kunstenaars als Frans Hals en Judith Leyster vestigden zich in Amsterdam.

Het aantal inwoners vertienvoudigde in nauwelijks een eeuw tijd van 25.000 tot 220.000.

Dankzij de geest van openheid en tolerantie, en ondanks de pest die ook de Noordelijke Nederlanden niet spaarde, kwam niet enkel de economie, maar ook de kunstwereld tot bloei met als exponent Rembrandt van Rijn (1606–1669). Holland groeide ondertussen uit tot een van dichtstbevolkte gebieden van Europa. 

(vervolg na de afbeelding)

De welvaart zorgde ervoor dat de schilders niet langer waren aangewezen op opdrachten van rijke verzamelaars en droeg bij tot de bloei van een kunstmarkt waarbij zij hun schilderijen aan een ruimer publiek konden slijten.

Het geheim van het succes lag vaak in specialisatie.

Zo verzamelde Gerrit Dou, een leerling van Rembrandt van Rijn die het nooit over zijn hart zou krijgen om Leiden te verlaten, met zijn fijne penselen en quasi onzichtbare lijnen faam met zijn genretaferelen. Hij is hier vertegenwoordigd met een zelfportret. Zijn kleine schilderijen voor kabinetten behoorden tot de meest gegeerde en duurste schilderijen uit die tijd.

Anderen zoals Jan van Goyen concentreerden zich op landschappen, die vooral in de smaak vielen bij de middenstand uit die tijd.  

Van de dierenschilder Melchior d'Hondecoete is zowel een prachtige arend als een hanengevecht te zien en van Cornelis de Heem een voortreffelijk fruitensemble met een halfgeschilde citroen.

De groeiende welstand zorgde er ook voor dat de kunstenaars konden reizen.

Zo reisden Gerard van Honthorst en Dick van Baburen de Italiaanse meester Caravaggio achterna naar Rome en legden daarmee de basis voor de Utrechtse caravaggisten. De faam van de Nederlandse kunstenaars verspreidde zich ondertussen in Europa. Zo kwam Matthias Stom terecht aan het Hof van Napels. Van hem is een schilderij van Christus te zien die de geldhandelaren uit de tempel verjaagt.

(vervolg na de afbeelding)

Rembrandt van Rijn, die met de schaduwpartijen en het lichtspel van zijn hier tentoongestelde Oriëntaalse man met tulband (1627-28) op het bekende zelfportret uit het Rijksmuseum anticipeerde, concentreerde zich op de groeiende kunstmarkt in de wereldstad Amsterdam. Daar kon hij profiteren van de toegenomen koopkracht van de burgerij en middenstand. Vooral schilderijen van helden uit de antieke oudheid en dramatische en impressionante scènes vielen er bij een ruim publiek in de smaak.

Kunsthandelaars zoals Hendrick Uylenburgh beleefden gouden tijden en zorgden ervoor dat de kunstwerken bij zijn welstellende klanten terechtkwamen. Het hoeft niet te verbazen dat hij nauwelijks kon voldoen aan de vraag naar werk van Rembrandt. 

Het verlangen naar schilderijen met Bijbelse taferelen was groter dan het aanbod.

Dat bood ook kansen voor minder begenadigde schilders. Volgens sommige schattingen waren er in de zeventiende eeuw in Amsterdam 925 bekende en 823 onbekende meesters actief en volgens een schatting was in 1650 één op de duizend Amsterdammers kunstenaar.

Het Gouden tijdperk van de zeventiende eeuw was dus ook letterlijk financieel een gouden tijd, vooral dankzij welstellende verzamelaars die begeesterd waren door de Nederlandse meesters en hun kunstwerken. 

• De tentoonstelling ‘Gouden eeuw van de Nederlandse schilderkunst’ in het Arp Museum Bahnhof-Rolandseck (Remagen) is nog tot 20 augustus van dinsdag tot en met zondag en op feestdagen te zien van 11 tot 18 uur.