Herman De Dijn over het einde van de hoogmoed

Rituelen van Herman De Dijn (Uitgeverij Polis) is uitgeroepen tot het Beste Christelijke Boek van 2019. De emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan de Katholieke Universiteit van Leuven is daarmee lang niet aan zijn proefstuk. Hij publiceerde eerder al een achttiental boeken. Maar het is de eerste keer dat een uitgave wordt bekroond. Ik wist zelfs niet dat de uitgever mijn boek had ingestuurd. Het is opmerkelijk dat ‘Rituelen’ bovendien als het beste christelijke boek is bekroond, omdat dit een door en door filosofisch werk is. Het was niet de bedoeling een christelijk boek te schrijven, al handelt het weliswaar ook over religie. In het derde deel komen allerhande vormen van religie aan bod, onder meer het christendom. Ik maak er duidelijk hoe belangrijk rituelen, symbolen en verhalen zijn voor de godsdiensten zelf.

Existentiële waarheid

Religies zijn geen theorie. Zij brengen een existentiële waarheid ter sprake, een waarheid om van te leven. Zo leren wij de figuur van Christus in het christendom kennen door verhalen van en over Hem. Die hangen nauw met centrale rituelen samen. Godsdiensten zijn georganiseerd rond overgeleverde symbolen en rituelen, en zij geven die een centrale plaats in ons leven … Een samenleving die haar band met religie verliest, verliest een manier om zich collectief (en individueel) met de diepere waarheden van het leven te confronteren. In die zin is mijn boek toch een religieus boek.

Cultuurkritiek

Rituelen is tegelijk een filosofische cultuurkritiek op de hedendaagse pretentie en verwaandheid dat wetenschap de enige manier van weten is en dat het in het leven gaat om succes en nut. Die hedendaagse ideologie van sciëntisme en utilitarisme is een moderne, dubbele ketterij. Een ketterij is niet alleen een onwaarheid; het is een onwaarheid die desastreuze invloed heeft op het leven. Niet alleen wordt miskend dat de wetenschap ons niets fundamenteels kan vertellen over zin en waarden, maar tegelijk wordt het leven verarmd tot zoiets als het nastreven van ‘zich goed voelen’, van ‘levenskwaliteit’.

In de Vlaamse samenleving heersen vele misverstanden, bestaat grote onwetendheid en overheerst zelfs minachting voor godsdienst. Herman De Dijn

Als je alles wetenschappelijk wil uitleggen, dan kan je de essentie van het christelijke leven, maar zelfs van het leven tout court, niet begrijpen. Die houding resulteert bovendien in minachting voor de fundamentele rituelen en praktijken van religies, die dan gemakshalve worden voorgesteld als onzin en poespas. Maar zelfs als men rituelen herontdekt, worden ze in deze postmoderne tijd doorgaans gereduceerd tot wat zij niet zijn: tot zaken die het leven moeten veraangenamen of tot therapie. Maar dat is niet de essentie. In rituelen draait het juist niet om mezelf. Om daaraan te herinneren heb ik dit boek geschreven, om de echte betekenis van rituelen (en van religie) opnieuw centraal te stellen.

Revival

Onze samenleving wil ons, net als in de periode van het positivisme of tijdens het sovjetcommunistisme, doen geloven dat de tijd van religie voorbij is. Maar dat is onwaar. In onze Vlaamse samenleving is de afvalligheid eerder van recente datum. Vandaag stellen wij echter overal in het Westen een oprechte zoektocht naar en belangstelling voor religie vast, al is dat niet langer exclusief in de richting van het christendom. Ik ben overtuigd van een revival, ook al kan dat nog een hele tijd op zich laten wachten. De uiteindelijke waarheid in het leven is niet te vinden via wetenschap, techniek en management. Met de Brits-Poolse filosoof Leszek Kolakowski (1927-2009) geloof ik dat de revival niet van kritische filosofen kan komen, al kunnen die tegengewicht bieden voor de onzin en de flauwe kul die over religie wordt verteld. Uiteindelijk, zo zegt Kolakowski, kan de herontdekking van de existentiële waarheid in een cultuur die zichzelf dreigt te verliezen, alleen komen van priesters en profeten.