Interreligieus rouwen — Nood aan meer gesprek

Orbitvan het vicariaat Vlaams-Brabant en Mechelen en Sharaf Mechelen houden jaarlijks een interreligieuze gespreksavond in samenwerking met de Mechelse vestiging van de Thomas More Hogeschool. Thema dit jaar was: Sterven en rouwen bij moslims en christenen in gelijkenis en verschil.

De avonden van Orbit, Sharaf en de Thomas More Hogeschool worden elk jaar sterker, en wel om twee redenen. Enerzijds gaan de organisatoren moeilijke onderwerpen niet uit de weg: de verschillende opvattingen en gewoontes van moslims en christenen – en niet-gelovigen - rond lijden en dood zorgen vaak voor moeilijke, ja zelfs pijnlijke situaties, onder meer in rust- en verzorgingsinstellingen maar ook onder de verschillende generaties. Anderzijds blijft de formule van inleidend panelgesprek gevolgd door ‘gemengde’ rondetafelgesprekken – waar vaak ook studenten van de Thomas More Hogeschool aan deelnemen - en afsluitende reflecties in het plenum een ideale formule om dieper te gaan dan hallo en as-salāmoe ‘alaikoem, blij je te ontmoeten.

In deze superdiverse samenleving heeft interreligieuze dialoog geen toekomst als hij de oppervlakkige beleefdheden niet kan overstijgen.

Het is de verdienste van de Mechelse organisatoren dit ten volle in te zien. En omdat ze al zo lang dialogeren, is er ook de noodzakelijke geloofwaardigheid en het onderlinge vertrouwen om delicate onderwerpen niet uit de weg te gaan.

Duurzame relaties

De vzw Orbit – het vroegere Kerkwerk Multicultureel Samenleven – wordt in het vicariaat Vlaams-Brabant en Mechelen vertegenwoordigd door Paul Van Bets, die al jaren inzet op duurzame relaties met moslims en hun verenigingen. Sharaf probeert sinds 2009 een brug te leggen tussen alle Mechelaars en wil het imago van de islam verbeteren. De vereniging wordt getrokken door hoogopgeleide bestuursleden – evenveel mannen als vrouwen, zowel moslims als andersgelovigen – met als bekendste gezichten CD&V-kabinetsmedewerkster Lies Vandeneede, leerkracht wiskunde en wetenschappen aan en coördinator van het Scheppersinstituut Hamid Riffi, tevens CD&V-gemeenteraadslid, en Ahmed Chouyouhi van de communicatie met allochtone studenten van de KU Leuven.

Beseffen we wel hoe snel het denken rond pijn en lijden en de beleving van sterven en rouwen in christelijke en cultuur-christelijke middens is geëvolueerd?

In tegenstelling tot nauwelijks enkele decennia geleden, is er bij Vlamingen van autochtone origine – zowel christenen als niet–christenen – intussen een ruime consensus over pijnbestrijding, getuigde Christel Decap van het vicariaat Vlaams-Brabant en Mechelen, die vele jaren pastorale ervaring heeft in zorgvoorzieningen. Wij besteden grote zorg aan het comfort van de terminale patiënten; nodeloos lijden wordt bestreden, zelfs als die pijnbestrijding misschien levensverkortend wordt. Maar dat alles is bij moslims (nog) lang niet denkbaar.

Pijn en zonden

Pijn is voor een moslim verbonden met zijn zonden op deze aarde en met zijn latere paradijservaring, vertelde Naziha Maher, projectcoördinatrice Diversiteit bij Kom op tegen Kanker. Zelfs zeggen dat een patiënt terminaal ziek is, kan vaak nauwelijks, want ‘alleen Allah beslist over leven en dood’.

Met het voortdurend herhaalde ‘shafak Allah’ – ‘Moge God je genezen’ – ontkennen moslims als het ware dat iemand op sterven ligt.

Hoezeer zulks tot pijnlijke situaties kan lijden, bleek toen verpleegster Veerle Vlemincx van de palliatieve thuiszorgdienst Omega uit Wemmel ooit buitengewoon welkom was bij de zus van een terminale zieke inwonende broer in het Brusselse, maar eenmaal de patiënt ’s anderendaags overleden was, werd ze in het moslimgezin met grote vijandigheid bejegend. Het was alsof het pijnpompje dat ik geïnstalleerd had de dood had bespoedigd, wat allerminst het geval was. Niet alleen teamleden van euthanasiearts Wim Distelmans, de voorzitter van Omega, maken zo’n gecrispeerde reacties mee.

Onbegrip

Uit de ‘gemengde’ rondetafelgesprekken bleek dat vele islamitische verpleegkundigen vaak tegen eenzelfde onbegrip aanbotsen. Een patiënt smeekt verkrampt van de pijn om hulp, maar familieleden die je voor de terminale fase nauwelijks rond die patiënte op je afdeling hebt gezien, verhinderen je met veel misbaar om je werk te doen en pijnmedicatie op te starten bij hun naaste in doodstrijd.

Rituelen kunnen natuurlijk helend zijn, maar ze kunnen het rouwen ook in de weg staan.

Net zoals bij de joden is er ook bij de islamitische begrafenisrituelen veel haast gemoeid. Dat heeft ongetwijfeld alles te maken met de klimatologische omstandigheden in het Midden-Oosten, waar het ontbindingsproces van een lijk sneller aanvangt tenzij je het balsemt. Maar het heeft ook te maken met een charmant aspect van onze Turkse - of Maghrebijnse – cultuur, zei Selahattin Koçak. Om vijf voor twaalf heerst er steevast absolute chaos omdat er niks geregeld is en om twaalf uur komt alles goed. Zoals de penetrante geur van wierook en kaarsen destijds echter ongetwijfeld vele christenen verhinderd heeft rustig afscheid te nemen van een dierbare overledene, is dat wellicht ook met de chaos in het huis van een overleden moslim het geval. Koçak, destijds bekend geworden als SP.A-schepen in Beringen, en zijn christelijke vrouw Muriel verloren twee jaar geleden hun vijf maanden oude zoon Kamiel.

Bij de islamitische gebeden voor de dode mochten alleen mannen achter het kistje staan, Kamiels mama Muriel dus niet; dat was pijnlijk. Selahattin Koçak

Christelijke ziekenzalving

Selahattin en Muriel hebben er bewust voor gekozen hun tijd te nemen om van Kamiel afscheid te nemen en dat te doen met rituelen die ze zelf op basis van hun beider tradities vormgegeven hadden. Natuurlijk was het geen klassieke christelijke begrafenis, maar de afscheidsplechtigheid met de pastoor en vele vrienden in de kerk heeft mij echt deugd gedaan. We opteerden er zonder aarzelen voor Kamiel hier in Vlaanderen en niet in Turkije te begraven, maar ik ben zelf in het graf gesprongen om het lijkje in de richting van Mekka te leggen. Wat telt, aldus Koçak, zijn gedeelde algemeen–menselijke gevoelens van verdriet, verbondenheid en hoop. Je hoeft elkaars rituelen niet te kennen om onderling verbonden te zijn in lijden en dood.

In dezelfde zin getuigde Christel Decap dat ook vele niet–praktiserende mensen blij zijn de christelijke ziekenzalving te mogen ontvangen. Er gaat een helende kracht vanuit, ook voor wie minder gelovig is.

Als er één conclusie te trekken is van zo’n avond, dan wel deze: we moeten allemaal vaker met elkaar over lijden en dood in gesprek durven gaan.