Luther aan de Schelde: de rol van Antwerpen tijdens de Reformatie

Dit jaar wordt wereldwijd de 500ste verjaardag herdacht van het begin van de Reformatie. Luther gaf op 31 oktober 1517 het startschot voor de reformatiebeweging door zijn 95 stellingen op te hangen aan de slotkerk van Wittenberg.

Daarna trok de Reformatie als een tsunami door Europa, klonk het deze week bij de opening van een tentoonstelling over de reformatiebeweging in Antwerpen. De stad Antwerpen kan er terecht aanspraak op maken een Lutherstad te zijn en een eigen Lutherplein te hebben, al heeft Luther Antwerpen nooit persoonlijk bezocht.

Antwerpen was het Wittenberg aan de Schelde.

Vanuit Antwerpen raakten de ideeën van Luther dankzij de Vlaamse boekdrukkunst over heel Europa verspreid.

Lutherkenner Thorsten Jacobi: De cruciale rol van Antwerpen voor heel Europa als drukkerscentrum voor de vroege Reformatie is nauwelijks bekend. Deze expo moet dat corrigeren.

De locatie van de tentoonstelling, de Sint-Andrieskerk, is niet toevallig. Hier stond 500 jaar geleden een klooster van de Augustijnen, waarvan nog fundamenten zijn en waar tegenwoordig de Antwerpse Raad van Kerken vergadert, vertelde Frans Bijvoet, consul-generaal der Nederlanden in Antwerpen.

Vijf eeuwen geleden werkten hier jonge augustijnen die de ideeën van Luther deelden.

In de stad, op dat moment de meest welvarende handelsstad van Europa, bestond aanvankelijk een klimaat van pragmatische tolerantie ten aanzien van de nieuwe leer. Maar dat sloeg onder druk van de Habsburgers en de kersverse keizer Karel om in repressie. In 1523 werden twee augustijnermonniken, wellicht als eersten, op de brandstapel gezet.

De gevolgen lieten zich raden. Intellectuelen trokken weg, er volgde repressie en er werd een breuk geslagen tussen Nederland en Vlaanderen, tussen katholieken en protestanten. Maar op dat moment had Antwerpen zijn pioniersrol voor de Reformatie al gespeeld.

De bekroning van de expo is de schatkamer waar enkele pareltjes te zien zijn die uniek zijn voor Europa. Daarbij de eerste Nederlandse vertaling van een geschrift van Luther (toen nog augustijnermonnik), een Nederlandstalig Nieuw Testament van Jan Van Ghelen (1525) en niet te vergeten de Jacob Van Liesvelt-bijbel (1526) in de volkstaal. Zo wordt meteen ook een uniek beeld geschetst van het geestelijke leven in de zestiende eeuw in Antwerpen.

Deze tentoonstelling heeft ook een boodschap voor vandaag, besloot Lieve Stallaert, cultuurschepen van het district Antwerpen. Zij maakt ons duidelijk dat diversiteit rijkdom betekent.

De tentoonstelling 'Lutherse lente in Antwerpen' loopt nog tot eind oktober in de Antwerpse Sint-Andrieskerk. Praktische info vind je op deze website. Je vindt er ook een overzicht van tal van andere initiatieven ter gelegenheid van 500 jaar Reformatie.