Oekraïne: maat voor niets of rechtvaardige oorlog?

De algemene ledenvergadering van Pax Christi Vlaanderen houdt op zaterdag 19 maart een debat naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne. Het illustreert hoe het thema van de principiële afwijzing van geweld door de tragische gebeurtenissen in Oekraïne in heel Europa bij vredesbewegingen een hot topic is geworden. Binnen de beweging is iedereen het erover eens dat deze oorlog moet stoppen en liefst zo snel mogelijk en dat wij niet mogen vergeten dat het herstel van de vrede het einddoel moet zijn. Maar de vraag is of het principe van geweldloosheid ook vol valt te houden bij deze ongerechtvaardigde en schijnbaar nietsontziende Russische invasie, die ook zonder schroom komaf wil maken met de vrijheid, de democratie en de mensenrechten in Oekraïne. 

Door de valse toezeggingen en de woordbreuk van president Vladimir Poetin werden ook de kansen om dit conflict door dialoog op te lossen ernstig ondergraven. 

Binnen de beweging blijven velen pleiten voor creatieve, moedige, geweldloze manieren van verzet, zoals het blokkeren van konvooien en tanks, verbroedering met Russische soldaten om het moreel te verlagen en afvalligheid te stimuleren, volgehouden humanitaire hulp en zorg voor vluchtelingen, het verminderen van de geldstroom naar de agressor (via banken, media, handel, fossiele brandstoffen, enz.), het ontwrichten van de technologische systemen van Rusland en medestander Wit-Rusland en steun van de Russische anti-oorlogsdemonstranten. Anderen vragen zich af welk heil dit kan brengen voor de Oekraïense bevolking en in welke mate dit de Russische agressor effectief kan afschrikken.

Rechtvaardige Oorlog 

Niet alleen bij de Europese vredesbewegingen, maar ook bij de theologen ontbreekt het momenteel aan eensgezindheid over de passende reactie op deze invasie. Vanuit de kerkelijke traditie sinds Sint-Thomas van Aquino, maar ook in documenten van het Tweede Vaticaans Concilie vormt de leer van de rechtvaardige oorlog een belangrijke leidraad in het vredesdenken. 

De theorie van de rechtvaardige oorlog heeft nooit een oorlog ondersteund, zelfs geen defensieve oorlog, als er geen kans bestaat om die te winnen. 

Vooral binnen de groep moraaltheologen vragen velen zich luidop af of het wel verstandig is om wapens naar het conflictgebied te sturen, waardoor het geweld nog meer dreigt te ontsporen en de spiraal van geweld mogelijks zelfs tot een kernoorlog kan leiden. Zij wijzen ook  erop dat de kans gering is dat de Oekraïners, zelfs met de buitenlandse hulp, de Russen kunnen weerstaan. Hun weliswaar heroïsche strijd dreigt dan alleen nog meer vernieling en dood te brengen, terwijl de uitkomst erg onzeker is en er weinig hoop is op een lotsverbetering voor kinderen, zieken, ouderen … John Sniegocki, de directeur van het Peace and Justice Instituut van de Universiteit van Cincinnati, zei onlangs dat het geweld de Russische machtsovername met de benoeming van een marionet als president van Oekraïne enigszins zal vertragen, maar niet zal voorkomen. De gewapende weerstand zal vele levens kosten, ook van Oekraïners, die later mogelijks een belangrijke rol konden spelen bij geweldloos burgerverzet.

Onverschrokken agressor

Een aanzienlijke groep theologen denkt dat het moreel niet gerechtvaardigd en zelfs onverantwoord is om burgers te bewapenen voor een gevecht tot de dood, omdat velen zullen sterven en de hoop op succes gering is. Anderzijds is inmiddels duidelijk dat ook economische sancties niet volstaan en het is onduidelijk hoe er na een Russische overwinning een einde kan komen aan hun heerschappij, die nefaste gevolgen zal hebben op het vlak van de democratie, mensenrechten, welzijn en de vrijheid van Oekraïense burgers. 

Ondertussen zijn de dramatische feiten, met recent zelfs een bombardement op een kinderziekenhuis, los van de theoretische beschouwingen wat zij zijn. Velen zijn nieuwsgierig in welke mate de vindingrijkheid van Oekraïense burgers de opmars van de Russische indringers kan vertragen. Algemeen heerst ook de indruk dat Oekraïners gedwongen zijn tot al of niet geweldloos verzet, omdat er eenvoudigweg geen andere keuze lijkt te zijn. Nu al is duidelijk dat deze oorlog in het hart van Europa een afschuwelijk verlies aan mensenlevens zal meebrengen. Toch blijft het ondanks het grote militaire overwicht nog af wachten of de furie van Poetin volstaat om een internationaal erkende Europese natie haar bestaansrecht te ontnemen.