Russisch-orthodoxe Kerk vecht voor hegemonie in orthodoxe wereld

Sergei Chapnin, een specialist van de orthodoxe kerk en communicatiedirecteur van het 'Centrum voor Studies van het Orthodoxe Christendom' van de Fordham University in New York, vestigt de aandacht op een recente bijeenkomst van Bisschoppen van de Russisch-Orthodoxe Kerk in het St.-Sergiusklooster. De bijeenkomst stond bol van de vijandige retoriek tegen het Oecumenische Patriarchaat van Constantinopel, dat mede door de Russische invasie in Oekraïne, de leidende rol heeft overgenomen in de orthodoxe wereld. 

Doorheen de eeuwen heeft ook Moskou steeds de rol van de patriarch van Constantinopel als primus inter pares (eerste onder gelijken) binnen de orthodoxe wereld erkend. Maar numeriek was de Russisch-orthodoxe Kerk de grootste. In oktober 2018 trok het Oecumenisch Patriarchaat van Constantinopel, dat zijn hoofdzetel heeft Phanar, een besluit uit 1683 in waarin was bepaald dat Kiev onder het gezag van het Patriarchaat van Moskou staat. Het besluit maakte de weg vrij voor een autocefale kerk in Oekraïne. Sinds die tijd is het gezag van Moskou in de orthodoxe wereld in verval, ondanks de dreigementen naar de andere autocefale kerken om Kiev niet te erkennen. Sinds de invasie in Oekraïne en de openlijke steun van het patriarchaat van Moskou voor het geweld tegen de geloofsbroeders in Oekraïne brokkelt het gezag van Moskou steeds verder af. 

Volgens Sergei Chapnin illustreert de recente bijeenkomst van bisschoppen van de Russisch-Orthodoxe Kerk alvast dat het patriarchaat van Moskou er niet meer in gelukt is om Raad van Bisschoppen van de Russisch-Orthodoxe Kerk, een van de hoogste overheidsinstanties van de Kerk, samen te roepen. In mei 2022 werd in Kiev inmiddels een Raad van de Oekraïens-Orthodoxe Kerk gehouden, waarin de relatie met de Russisch-Orthodoxe Kerk werd verbroken. Moskou werd kortom door de feiten op het terrein zelf voorbij gehold. Patriarch Kirill riep dan op 19 juli 2023 uit nood een bisschoppenconferentie samen, waarvan het gezag uiteraard aanzienlijk minder is maar waar er geen quorum moet worden gehaald. Geen van de bisschoppen van de ‘Russisch-orthodoxe kerk in het buitenland’ kwam naar de bijeenkomst. Buiten de Russische waren slechts de bisschoppen van Wit-Rusland voltallig aanwezig. 

Niet één anti-oorlogsstandpunt

De bijeenkomst zelf werd een vertoning zoals wij die vandaag ook politiek in Rusland gewend zijn. De ontmoeting moest slechts de macht van patriarch Kirill bevestigen en versterken. Van de aanwezige bisschoppen, zo bemerkt Sergei Chapnin, durfde er niet één anti-oorlogsstandpunt uit te spreken of de besproken documenten te bekritiseren. Tijdens de bijeenkomst viel er ook geen enkele oproep voor vrede of zelfs een teken van solidariteit voor de bevolking van Oekraïne te noteren. 

De goedgekeurde documenten staan bol van wrok, maar ook slecht verborgen woede tegen het Oecumenisch Patriarchaat en tegen Patriarch Bartholomeus, met als uitschieter en toppunt van cynisme de uitspraak van patriarch Kirill dat het patriarchaat in Constantinopel vandaag bezet wordt door demonen. Hij verklaarde ook dat het oecumenische patriarchaat een instrument is geworden in de strijd tegen de orthodoxie. Patriarch Kirill plaatste zich op een lijn met de Russische propaganda en de daarmee verbonden koers van totale confrontatie met het westen, dat volgens Kirill het Oekraïense volk probeert op te zetten tegen het broederlijke en spiritueel hechte Russische volk. Terloops deed hij nog een oproep tot zijn gelovigen om te bidden voor de triomf tegen degenen die zich verzetten tegen het Heilige Rusland. Chapnin noteert nog dat de patriarch op geen enkel moment verwees naar de Russische agressie. Het verval van de invloed van zijn kerk in Oekraïne werd door hem louter toegeschreven aan "de wanorde gezaaid door Phanar".

Bron: Public Orthodoxy/Settimana