Waar werd Jezus echt geboren?

Eeuwenlang is er vanzelfsprekend van uitgegaan dat Jezus in Bethlehem werd geboren. Maar vooral in de angelsaksische wereld maakt de thesis al verschillende jaren opgang dat die locatie omwille van theologische redenen werd vastgelegd. We mogen gerust aannemen dat Jezus gewoon in Nazareth werd geboren, luidt het dan. Het debat wordt al langer gevoerd. Door de recente gebeurtenissen in het Heilige Land krijgt dit debat zelfs een politieke dimensie. Want de discussie gaat dan ook over de vraag of Jezus in het huidige Israël of Palestina is geboren…

Historisch-kritische exegese

Tot in de negentiende eeuw werden maar weinig vragen gesteld over de historiciteit van de Bijbel. Maar met de historisch-kritische methode, die aanvankelijk vooral in protestantse kringen verspreid raakte, deden in de negentiende eeuw ook inzichten uit andere wetenschappen hun intrede. Maar sinds die tijd sneuvelden ook al enkele zogenaamd heilige huisjes. Samengevat komen die er op neer dat de kans bijzonder groot is dat Christus niet in het jaar 1 werd geboren, hij zag het licht niet in een grot, hij werd duidelijk niet geboren op 25 december en er wordt niet gezegd dat hij 's nachts werd geboren, al vieren wij Kerstmis al eeuwen om middernacht. Het is misschien nog wel plausibel om aan te nemen dat er tijdens die kerstnacht herders waren. Maar de aanwezigheid van Drie Koningen die er pas na een lange tocht aankwamen lijkt bijzonder onwaarschijnlijk. Overigens was de ster die zij volgden gewoon een komeet (die echter wel heeft bestaan en die ons helpt om het exacte geboortejaar van Jezus te dateren). De wijzen waren allicht niet met drie en het waren niet eens koningen...

Discussie

Die inzichten brengen het geloof van exegeten en theologen niet aan het wankelen. Ze hoeven dat dus ook bij ons allerminst te doen. Voor het unieke van de christelijke boodschap zijn deze gegevens niet cruciaal. En er bestaan voldoende, ook niet-Bijbelse bronnen die bevestigen dat Jezus heeft bestaan en omwille van zijn boodschap werd gekruisigd. De discussie over de hypothese dat zelfs de geboorteplaats van Jezus moet worden herzien, wordt onder de wetenschappers al een eeuw gevoerd. Pas de laatste dertig jaar groeit er vooraal onder angelsaksische wetenschappers een consensus dat de geboorteplaats Betlehem niet op feitelijke historische gegevens is gebaseerd, maar omwille van een theologische reden - zoals ook elders in de Bijbel - is toegewezen.  

Voor de twijfel zijn er enkele argumenten die wij hier kort opsommen: 

• Jezus wordt unaniem Jezus van Nazareth genoemd, en dat is een aanduiding die in het algemeen voor de geboorteplaats wordt gebruikt.
• Ook de vraag ‘Kan er ooit iets goeds uit Nazareth komen?’ (Joh 1,46) en de scepsis van de farizeeën lijken Nazareth als geboorteplaats aan te duiden. 
• Bethlehem is het dorp van David. Door de geboorte van Jezus daar te laten plaatsvinden wordt een krachtig theologisch statement gemaakt, waarmee de Bijbelse voorspelling over de Messias in vervulling gaat. 

Maar er zijn uiteraard ook argumenten die pleiten voor Bethlehem als geboorteplaats:

• Matteüs getuigt dat de Heilige Familie in een stad genaamd Nazareth ging wonen. En dat gebeurde volgens de evangelist pas na de vlucht naar Egypte (Mt. 2,23). 
• En er is natuurlijk dat volkstelling van Herodes, die als argument wordt ingeroepen voor het verblijf en de bevalling in Bethlehem. Blijft dan de vraag hoe een vrouw in een vergevorderd stadium van de zwangerschap op de rug van een ezel een reis van ongeveer 140 kilometer en meerdere dagen tussen Nazareth en Bethlehem kon ondernemen? En waarom maakte zij zo een verre reis, terwijl zij rustig thuis en bijgestaan door vrienden en familie had kunnen bevallen?
• De volkstelling waarover in het geboorteverhaal wordt gesproken werd effectief in Palestina gehouden. Maar dat gebeurde pas rond 6 na Christus…

De discussie wordt bemoeilijkt door het feit dat Bijbelse en historische bronnen tegenstrijdige aanwijzingen geven. 

De Duitse theoloog Joseph Ratzinger, beter bekend als Benedictus XVI, ging de delicate kwestie in zijn boek over ‘De kindertijd van Jezus’ (2012) niet uit de weg. Daarin geeft Benedictus XVI toe dat volgens ‘gezaghebbende vertegenwoordigers van de moderne exegese’ de aanduiding van Bethlehem ‘een theologische en geen historische verklaring zou zijn’. Kort samengevat: de geboorteplaats werd aan Jezus toegeschreven vanwege de wens van de evangelisten om de Nazarener te erkennen als degene die letterlijk de beloften van de Schriften heeft vervuld. Maar de Duitse paus voegde er anderzijds nog de bemerking aan toe: ‘Als we ons aan de bronnen houden, blijft het duidelijk dat Jezus in Bethlehem werd geboren en later is opgegroeid in Nazareth.’

Bron: Avvenire