'Ik wil mens zijn, op zoek naar een boom die schaduw geeft'

Het Vloekhout van Johan de Boose, uitgegeven door De Bezige Bij, werd woensdag op de Boekenbeurs in Antwerpen bekroond als Beste Spirituele Boek van 2019. De Boose, een slavist en Oost-Europakenner die afstudeerde aan de Universiteit Gent, vertelt daarin de belevenissen van een stuk hout. Sinds zijn debuut in 1994 schreef hij naast dichtbundels en romans ook reisverhalen en stukken voor theater, onlangs nog voor Jan Fabre.

In zijn nieuwe, bekroonde boek Het vloekhout neemt hij de lezer mee langs de markantste gebeurtenissen van tweeduizend jaar Europese geschiedenis. De prijs van Beste Spirituele Boek, maar ook de eerdere voordracht voor de Libris Literatuur Prijs, bekroont jarenlange volgehouden schrijversarbeid. Mijn hoofdpersonage, verduidelijkt Johan de Boose, is een stuk hout, afkomstig van het kruis. Dat heeft het voordeel dat het tweeduizend jaar kan meegaan. Geen enkele mens kan zo lang leven. Van daaruit probeer ik in 15 hoofdstukken onbevangen de belangrijke momenten van de geschiedenis aan bod te laten komen. Het is geen spiritueel boek, maar een boek over spiritualiteit. Het is het sluitstuk van een trilogie waaraan ik 7 jaar heb gewerkt. Onder spiritualiteit beschouw ik alles wat niet utilitair, niet nuttig, niet meetbaar is.

De Boose werd katholiek opgevoed. Maar dat katholicisme heb ik op mijn 19de afgezworen. Daarna werd ik atheïst. Als slavist bleef hij naar Rusland en andere landen van Oost-Europa reizen. Soms verblijft hij er in totaal bijna zes maanden per jaar. Van dichtbij was hij getuige van de Val van de Muur of de laatste dagen van de Sovjet-Unie. Hij had er al gemerkt hoe mensen in een atheïstisch systeem een soort vrijheid vonden in de kerk. Nu zou hij zich eerder een agnost noemen. Na de Val van de Muur vond een heropstanding van godsdienst plaats.

Een spaander met een gekweld geheugen

Een stuk hout geeft geen commentaar op de geschiedenis, het leeft slechts hier en nu. Maar als een ding staat het er midden in. Bovendien is het onbevangen. Dat geeft een andere, originele kijk op de geschiedenis. Het deed dienst aan het kruis van Christus, wordt bijna in brand gestoken, wordt misbruikt; het wordt een stuk van het decor, komt net niet op de brandstapel terecht en wordt een icoon. De wereld is geen gezellige plek. Ik denk dat elk boek dat zich au sérieux neemt daarop commentaar moet geven. Het laatste deel gaat ook over de islam. We we mogen niet vergeten dat het christendom op een bepaald moment in de geschiedenis vergelijkbaar was met het radicale islamisme.

Er was een tijd dat christenen, zelfs monniken, niet mochten lachen omdat er in de Bijbel nergens verteld wordt dat Christus lacht.

Die absurditeit versterkt mijn wantrouwen voor godsdiensten. Maar ik ben dit boek nooit gestart om een aanklacht te schrijven. Het eerste en het laatste beeld van het boek is een boom in de woestijn, waar mensen naartoe komen om schaduw te zoeken. Hij biedt troost. Misschien is dat wel religieus. Die gedachte van het eerste en het laatste beeld is essentieel. De mens is op zoek naar een plaats van troost. De situatie van de mens is tragisch. Maar schoonheid en kunst bieden hem schaduw en troost.