Barts Bijbelbrieven ~ Fijne Moederdag, Eva!
Bart Demyttenaere is auteur van bijna 50 boeken, van jeugdromans tot de Kerktrilogie De laatste zusters van Vlaanderen?, Mannen van God en De stoel van Petrus, achter de schermen van het Vaticaan. Zijn hart ligt in DR Congo, waar hij geboren werd in 1963 en waar hij enkele scholen, een lokale radio en collega-auteurs ondersteunt via vzw Mijn Congo. In Brief aan mijn jongere ik laat de schrijver in zijn ziel kijken.
Lees onder de video de uitgebreide brief van Bart Demyttenaere aan Eva en de reactie van jezuïet Nikolaas Sintobin.
Dag Eva,
Vandaag breng ik hulde aan jou. En bij uitbreiding aan alle moeders, dochters, vrouwen en meisjes in de hele wereld. Jouw naam betekent immers moeder van alle levenden.
Sta me toe dat ik even terugga in de tijd. Na meerdere eeuwen van slavernij leidde Mozes met Gods hulp het joodse volk uit het Egypte van de farao’s. Na een lange en gevaarlijke zwerftocht vonden de uitgeputte vluchtelingen eindelijk hun thuis in het beloofde land Kanaän, het land van melk en honing. In de zoektocht naar hun wortels en hun gedeelde identiteit stootten ze uiteindelijk op Abraham, die ze hun aartsvader noemden. Daar stelde zich een groot probleem. Wie was de vader van Abraham? En zijn grootvader? Kortom, wie was de eerste mens op aarde? Hoe kwam hij daar en welke plannen had God met de mensen?
Historische gebeurtenissen vermengden zich met fictieve verhalen. Verhalen waarin de menselijke verwondering en bewondering voor Gods schepping centraal stonden. Schrijvers brachten de van vader op zoon mondeling overgeleverde volksverhalen samen in het boek Genesis, de Bijbelse proloog waarin een sleutelrol voor jou is weggelegd.
Een gelovig christen vindt in de hoofdstukken van het scheppingsverhaal de bevestiging van zijn eigen verwondering en bewondering voor de pracht van de natuur en het unieke karakter van zichzelf en zijn naasten.
Het boek is in de eerste plaats een ode aan het mysterie van het leven, een eerbewijs aan Gods schepping en de ontnuchterende confrontatie met onze menselijke onvolmaaktheden. De mens is van oorsprong een goed wezen. De misstappen en de foute keuzes die hij maakt, kan hij onmogelijk op Gods conto schrijven. Elke mens is verantwoordelijk voor zijn eigen daden.
Dat brengt me terug bij jou, Eva. In de strikt patriarchale oudtestamentische context waarin het scheppingsverhaal ontstond, schiep God eerst de mannelijke versie van de mens. Verderop lezen we in Genesis dat Adam zich alleen voelde en een partner nodig had. Uit Adams rib boetseerde God de eerste vrouw. Daaruit blijkt al duidelijk de afhankelijkheid van de vrouw tegenover de man. Jullie beleven een mooie tijd in het aards paradijs tot jij je nieuwsgierigheid niet kan bedwingen en een hap neemt van de verboden vrucht. De gevolgen zijn afschuwelijk. Jij, Adam en al jullie nakomelingen verliezen het recht op eeuwig leven. Jullie zullen pijn, verdriet en tegenslagen kennen en het leven van elke normale sterveling leiden.
De schrijvers van Genesis hebben jou en alle vrouwen tekort gedaan, beste Eva. Het was logischer als God jou eerst had gecreëerd.
Het zijn immers de vrouwen die maandenlang nieuw leven in hun schoot dragen en de gebruikelijke ongemakken, ochtendmisselijkheid en barensweeën moedig ondergaan. De essentiële inbreng van toekomstige vaders valt in het niet bij het zware offer dat alle moeders brengen.
Dat de schrijvers uitgerekend jou in het oeroude verhaal verantwoordelijk stellen voor de zondeval, heeft tot vandaag nog steeds verstrekkende gevolgen. In de donkerste eeuwen van de kerkgeschiedenis haalden machtige kerkleiders de gebeurtenissen in het boek Genesis aan om vrouwen zelfs de kleinste verantwoordelijke functie in de universele kerk te ontzeggen.
Geleidelijk aan komt er eindelijk verandering in deze scheefgetrokken situatie, maar wat dat betreft is er nog steeds veel werk aan de winkel. Vele 21ste-eeuwse vrouwen moeten nog steeds opboksen tegen diepgewortelde stereotypen, gebaseerd op jouw inbreng in het scheppingsverhaal. In de ogen van sommige mannen en zelfs hele culturen zijn vrouwen van nature nieuwsgierig, onbetrouwbaar, onverantwoordelijk en zwak. Zelfs een beperkt aantal orthodox conservatieve christelijk geïnspireerde gemeenschappen huldigen nog steeds het negatieve en ondergeschikte vrouwbeeld waaraan de schrijvers van het boek Genesis zich bezondigden.
Als eerste vrouwelijke figuur die in de Bijbel opduikt, krijg je van mij het respect dat je verdient, Eva.
Jij vertegenwoordigt alle moeders in een wereld die op vele vlakken de pedalen kwijt is. Ik herken je in mijn al lang overleden moeder. In de dappere vrouwen die het aanhoudende oorlogsgeweld in onder andere Jemen, Noord-Ethiopië, Myanmar en Syrië ontvluchten. In de duizenden jonge Oost-Congolese moeders die het slachtoffer zijn van seksueel misbruik door gewetenloze rebellen. In de vele Latijns-Amerikaanse moeders die tijdens een lange tocht vol ontberingen hun kind verloren. In de miljoenen moeders die zichzelf volledig wegcijferen om hun kinderen een goede toekomst te bieden.
Ik wens jou en alle mama’s een fijne moederdag toe!
Bart Demyttenaere
Reactie van Nikolaas Sintobin
Je merkt op, beste Bart,
dat in de geschiedenis van de christenheid er niet altijd met evenveel respect is opgetreden ten aanzien van vrouwen. Dat valt niet te ontkennen. Ook zeg je dat men hierbij vaak verwezen heeft – en nog steeds verwijst – naar sommige Bijbelse teksten. Dat kan ik alleen maar bevestigen. Ik wil hier graag aan toevoegen dat men daarbij de Bijbel vaak eenzijdig en erg selectief heeft gelezen.
Je verwijst naar het scheppingsverhaal van man en vrouw, zoals het staat in het tweede hoofdstuk van het boek Genesis. Daar wordt inderdaad uitgelegd hoe Eva wordt gemaakt uit een rib van Adam. Maar … dit is het tweede scheppingsverhaal. In het eerste hoofdstuk van Genesis staat nog een ander, het eerste scheppingsverhaal. Dat is een stuk subtieler. Daar staat: En God schiep de mens als zijn beeld; als het beeld van God schiep Hij hen: man en vrouw schiep Hij hen. God zegende hen. In dit eerste scheppingsverhaal is geen sprake van hiërarchie tussen man en vrouw; wel van volledige gelijkwaardigheid en gelijktijdigheid. Het is samen en van meet af aan dat man en vrouw beeld zijn van God.
En dan de zondeval. Is die te wijten aan Eva? Is dit niet een erg mannelijke interpretatie van het verhaal van Genesis?
- Ten eerste is het zo dat het initiatief uitgaat van de slang. Dus van iets anders dan van de mens zelf. De oorsprong van het kwaad is niet in de mens, maar komt van buiten de mens.
- Het is duidelijk dat Eva hier een belangrijke rol speelt. De slang richt zich eerst tot haar. Wat ik nu ga zeggen, kan verwonderen. Maar is dit niet een vorm van eerbetoon aan Eva?! Je zou kunnen zeggen dat blijkbaar reeds in die tijd de vrouw de broek droeg. Was Adam echt de baas geweest, dan had de slang zich tot meteen tot hem gericht?
- Bovendien is, als je het verhaal van de zondeval er precies op naleest, Adam even zo goed verantwoordelijk als Eva! Hij eet net zo goed van de appel als Eva, terwijl ook hij goed wist dat dit niet mocht.
Samengevat, het genesisverhaal is genuanceerder en evenwichtiger dan wat de traditie ervan heeft gemaakt. Eva, als je het mij vraagt, is hier niet de mindere van de man. Ik denk dat feministische theologen de tekst geen geweld zouden moeten aandoen om het tegenovergestelde te beweren.
Van harte, Nikolaas Sintobin