40 jaar Artsen Zonder Vakantie: een uitdaging, een roeping (1)

#1 Pionier en oprichter Dr. Frans De Weer (Tekst: Veerle Symoens)

Pionier en oprichter Dr. Frans De Weer blikt terug: “Het was meteen duidelijk dat we op vrijwillige basis wilden werken. Niet enkel opereren en weer vertrekken maar samen duurzame impact creëren via opleidingen en kennisdeling.”  

Roeping en internationale solidariteit 

Chirurg Frans De Weer: “Arts zijn, voelt als een uitdaging, een passie, een roeping. Toen bevriend chirurg Johan Mattelaer terugkeerde van een zending naar een gehandicaptencentrum in Kameroen en zijn ervaringen met me deelde, inspireerde dat enorm. Een jaar later - in 1981 - besloot ik mee te gaan en boden we als vrijwilligers medische ondersteuning aan kinderen met polio. Het was meteen mijn eerste Afrika-ervaring. 

De kinderen verwelkomden ons hartelijk.

Zingend scandeerden ze ‘Bienvenus les Médecins Sans Vacances’. En zo was onze naam geboren.

Jaarlijks keerden we terug en ondertussen overtuigden we in België collega’s om ons team als vrijwilligers te versterken. 

Het was meteen duidelijk dat we via opleidingen en kennisdeling wilden werken. Dus niet enkel opereren en weer vertrekken. Wel samen duurzame impact creëren via opleidingen, zodat zij zelf met nieuwe technieken verder kunnen. Wij werkten altijd op vraag van de lokale ziekenhuizen. Drongen ons nooit ergens op.“ 

Van brousseposten tot referentieziekenhuizen 

“Zo kwam het dat onze kennissen in DR Congo hoorden over onze zendingen naar Kameroen. Waarop we al snel de vraag kregen om ook daar met ziekenhuizen samen te werken. We gingen in verschillende provincies aan de slag. Van brousseziekenhuizen tot stedelijke referentieziekenhuizen. Later volgden ook Rwanda, Burundi, Burkina Faso en Benin.  

Onze focus lag in het begin op polio. We bouwden partnerschappen uit met andere organisaties en richtten ons stilaan op verschillende medische disciplines.

Onze grootste betrachting was altijd om onszelf uiteindelijk overbodig te maken.

Dat is in bepaalde ziekenhuizen zoals het Saint Joseph ziekenhuis in Kinshasa en het ziekenhuis van Rilima in Rwanda, die ondertussen autonoom draaien gelukt en daar ben ik bijzonder fier op.  

Een ander mooi voorbeeld is het ziekenhuis van Monvu (Oost-Congo). Dat kan ondertussen patiënten behandelen die vroeger naar Bukavu moesten overgebracht worden. Ook de kindersterfte daalde er van 8% naar 2%. Het ziekenhuis is momenteel in staat aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) te implementeren. Daardoor geniet de bevolking nu van een betere toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg.” 

Officiële erkenning 

“Ik gok dat ik gedurende die 40 jaar als vrijwilliger ongeveer 50 zendingen deed en zo’n 100 Afrikaanse artsen mee kon begeleiden. Samen met collega-vrijwilligers en ondertussen ook lokale experten, konden we bovendien duizenden patiënten behandelen, genezen of opereren.  

De eerste tien jaar waren moeilijk. Ik had die tijd een voltijds draaiende praktijk als arts in België en we kregen geen cent subsidies voor Artsen Zonder Vakantie.

Mijn living was ons hoofdkwartier.

Vergaderen deden we op zondag rond de eettafel en het was hoofdzakelijk mijn moeder die toen onze kas spijsde en geld doneerde. Ik ben erg fier dat we het volhielden. Toen we in 1996 de erkenning als ngo kregen, voelde dat als een gigantische professionele beloning. Die erkenning is één van mijn mooiste herinneringen in het kader van ontwikkelingssamenwerking.”  

Groei & evolutie 

“Ik herinner me een mooie quote. Toen Armand De Decker minister van Ontwikkelingssamenwerking was en kwam spreken op ons 25-jarig jubileum waarop ook koningin Fabiola aanwezig was, zei hij: “Wat al deze experten als vrijwilliger bereikt hebben, is ongelooflijk. Artsen Zonder Vakantie is werkelijk uniek.”   

Het is ongelooflijk hoeveel er tijdens die veertig jaar evolueerde. Ondertussen is Artsen Zonder Vakantie enorm uitgebreid qua vaste medewerkers; gaan honderden vrijwilligers op zending, werken we met vele lokale experten en verbreedde de organisatie door niet alleen op het medische te focussen maar ook op goed materiaalbeheer en ziekenhuismanagement.  

Het mooie vind ik dat we blijvend langetermijnpartnerschappen aangaan.

Dat we samenwerken en dat de vraag nog steeds vanuit de lokale ziekenhuizen vertrekt. In de stedelijke referentieziekenhuizen zien we een enorme vooruitgang. De brousse- of heel ruraal gelegen ziekenhuizen hebben het nog steeds heel moeilijk.  

We blijven er samen voor gaan via kennisuitwisseling. Ik hoop met heel mijn hart dat de gezondheidszorg in Sub-Sahara-Afrika uiteindelijk overal goed en voor iedereen toegankelijk wordt. Pas dan is onze missie echt geslaagd.” 

Lees verder onder de foto

#2 Vroedvrouw Rita Van Theemse (Tekst: Ann Palmers)

Vroedvrouw Rita Van Theemse: “Afrika heeft mijn hart gestolen. Maar nu is het tijd aan de jongeren om uit te vliegen.” Met 38 jaar ervaring in DR Congo en veertig zendingen met Artsen Zonder Vakantie op de teller kent Rita Van Theemse de ‘Afrikaanse cultuur’ van binnen en van buiten. “Afrika heeft mijn hart gestolen. Maar nu is het tijd aan de jongeren om uit te vliegen.” 

Waarden en normen 

Rita Van Theemse trok in 1973 naar DR Congo als missionaris van de congregatie Zusters Kindsheid Jesu. Daar werkte ze 38 jaar als vroedvrouw. “Ik ben naar daar gegaan vanuit de gedachte dat ik een weldoener was. Maar al gauw leerde ik veel meer van hen dan andersom. Het positieve in mij heb ik grotendeels aan hen te danken.” Ze werkte 25 jaar in moeilijke omstandigheden, zonder elektriciteit en medische apparatuur. Ze leerde de lokale taal het Lingala, wat haar in staat stelde om nog beter met lokale collega’s en patiënten te communiceren en bovendien haar leven redde toen ze in een verkeerde taxi terechtkwam.

Ze leerde de lokale waarden en normen kennen waardoor ze meer wilde begrijpen dan oordelen.

“In de verschillende regio’s waar ik werkte, Oost-Congo, maar ook Benin en Rwanda waren mensen meestal heel gemotiveerd maar ontbrak het in de ziekenhuizen vaak aan de juiste infrastructuur waardoor het werken veel moeilijker verliep dan in België. Het is belangrijk dat je daar aandacht voor hebt en mensen aanmoedigt en feliciteert in die omstandigheden. En dat je vooral niet de hele tijd met je Westerse bril kijkt maar in hun schoenen gaat staan. Met die attitude bekom je samen zoveel meer.” 

Continuïteit 

Toen ze terug naar België kwam, wilde ze de band met Afrika behouden. “Ik heb er mijn hart verloren. Artsen Zonder Vakantie was voor mij de organisatie die zich het meeste richtte op de continuïteit van het werk met een blijvende impact. De partnerziekenhuizen bepalen zelf hun noden. Daarop worden de doelstellingen van de zending gebouwd. Als wij zelf onuitgesproken noden zien tijdens onze zending, maken wij hen er attent op en andersom geven wij hen ook de kans om  feedback te geven op wat wij anders kunnen aanpakken. Door mijn kennis van de cultuur werden mijn suggesties soms iets gemakkelijker aangenomen.” Ondertussen heeft ze met haar 77 jaar al veertig zendingen gedaan in vier verschillende landen.

Nu wil ze jongeren de kans geven om uit te vliegen.

Ze koestert haar levenslessen die ze nog kan inzetten via vrijwilligerswerk op het kantoor in Mechelen. “Na één jaar in Congo dacht ik, nu ken ik het land en de mensen bijna, na vijf jaar, dacht ik, nu begin ik het echt te kennen en na tien jaar dacht ik: ik ga het nooit volledig kunnen doorgronden.” 

Metafoor van de boom 

Wat ze vooral meenam uit haar Afrikaanse ervaringen, is het van dag tot dag te leven en weten dat je de kracht hebt om voor elk probleem een oplossing te bedenken. “Net zoals de vrouwen die ik zag in de tropische wouden in het binnenland. Zij liepen er lange afstanden met loodzware manden op hun hoofd. Als er een boom omviel en ze in de onmogelijkheid waren om hem op te ruimen, liepen ze er omheen en gebruikten ze de stam als steun om er eventjes op te gaan zitten en er het gewicht van hun manden op te laten rusten. Zo vervolgden ze hun weg.” Die metafoor heeft mij vaak geholpen in mijn leven om niet te blijven stilstaan bij onoplosbare problemen maar ze achter mij te laten, te zien waarin ze toch nuttig waren en vervolgens zonder omzien mijn weg verder te zetten. Dat heeft Afrika mij geleerd.” 

Lees verder onder de foto

#3 Dokter Zozo Musafiri (Tekst: Ann Palmers) 

Artsen Zonder Vakantie werkte samen met de Provincie Zuid-Kivu mee aan de uitwerking, validatie en verspreiding van protocollen over pediatrische urgentie die vandaag in de provincie Zuid-Kivu (Oost-Congo) door alle ziekenhuizen worden toegepast. Dokter Zozo Musafiri is fier dat hij de goede resultaten nu ook verder kan uitrollen in het hele land. “Elke keer denk ik, wat een verschil betekent dit, niet alleen voor mij professioneel en persoonlijk, maar ook voor de hele DR. Congo. Hoe het leven van kinderen gered kan worden door eenvoudige handelingen.” 

Publieke gezondheidszorg 

Dokter Zozo Musafiri is zelf arts en werkte in het referentieziekenhuis van Walungu, in de provincie Zuid-Kivu, toen hij voor het eerst vrijwilligers van Artsen Zonder Vakantie ontmoette. “Ik was net afgestudeerd en stond aan het begin van mijn carrière. Ik deed basisingrepen zoals een keizersnede of het verwijderen van een appendix. De gespecialiseerde artsen die als vrijwilliger werkten, assisteerden me en leerden me meer complexe ingrepen zodat ik ze nadien zelf kon doen. Dat was belangrijk om de bevolking te helpen want in zijn tijd – 2003 tot 2006 - waren specialisten schaars en hadden patiënten niet de mogelijkheid om naar de grote ziekenhuizen in de stad te gaan.”  

“In 2009 werd ik aangesteld als verantwoordelijke voor de uitvoering van de eerstelijnsgezondheidszorg waaronder ook technische ondersteuning en management van ziekenhuizen in Zuid-Kivu viel.” Inmiddels is Dr. Zozo Musafiri verantwoordelijk voor het toezicht op 34 ziekenhuizen en 643 gezondheidscentra. 

“In 2013 begon ik met het standaardiseren van protocollen rond de behandeling en de preventie van de meest voorkomende pathologieën in ziekenhuizen. Dit deed ik door verschillende specialisten te betrekken op de traditionele diensten zoals pediatrie, algemene chirurgie, materniteit en interne geneeskunde. Voor vele ziektes schrijven we verder protocollen uit.” 

Pediatrische urgenties 

In datzelfde jaar wordt Dr. Karubara als lokaal medisch adviseur aangeworven door Artsen Zonder Vakantie. “Hij woont in Burundi en was op zending in DR. Congo. Samen met de Belgische pediater Duchamps, kwam hij naar mij. Op dat moment werkten zij in de hospitalen van het BDOM-netwerk al aan pediatrische protocollen.” Er werd lang en veel vergaderd en gezocht naar de juiste aanpak. “We spraken af om ons te focussen op pediatrische urgenties. Uit onze statistieken bleek dat veel kinderen die bijvoorbeeld in coma, ernstige ademnood of bloedarmoede verkeerden vaak binnen de 48 uur stierven.”

Onze zorgverstrekkers misten de juiste kennis om adequaat te reageren op zulke noodsituaties.

Zowel in de provincie Zuid-Kivu als in België werd een pediatrisch comité opgericht om samen te werken en kennis uit te wisselen over de te volgen protocollen. “Hier in Oost-Congo hebben we een gemengd comité van pediaters, generalisten en verpleegkundigen. Dat deden we bewust omdat onze pediaters vaak in beter uitgeruste ziekenhuizen werken. De generalisten en verpleegkundigen hebben meer kennis van de realiteit in provinciale ziekenhuizen. Zo vullen ze mekaar goed aan.” 

Paradigmaverschuiving 

De protocollen behandelen in de eerste plaats richtlijnen over hoe ze kinderen moeten stabiliseren die in nood toekomen in de ziekenhuizen. Daarnaast worden ook andere problemen aangepakt zoals het voorschrijven en toedienen van medicijnen die niet kindvriendelijk zijn of overbodige onderzoeken die onnodige kosten meebrengen. “Er vond dus een hele paradigmaverschuiving plaats bij onze zorgverstrekkers in de materniteiten en pediatrische afdelingen. Daardoor is het sterftecijfer van onze kinderen anzienlijk aan het dalen in Zuid-Kivu.” Na de opleiding van de zorgverstrekkers volgde een coaching traject waarbij pediaters de uitgevoerde protocollen ter plaatse evalueren en toezicht houden op de verspreiding ervan. 

Inzet van menselijk kapitaal 

Ondertussen tracht de provincie de protocollen op nationaal niveau goedgekeurd te krijgen zodat de pediaters uit Zuid-Kivu het zorgpersoneel in de andere provincies van het land kunnen opleiden. “Ik ben heel fier op wat we samen bereikt hebben. Met Artsen Zonder Vakantie hebben we een partner die met een langetermijnvisie inspeelt op onze werkelijke behoeftes. De manier waarop zij menselijk kapitaal inzetten op een enorme flexibele manier en accuraat inspelen op onze noden, is uniek. Ook de steun die we kregen bij het zoeken naar financiering is opmerkelijk. In 2016 verkregen we die bij UNICEF, maar toen die bron opdroogde, hielp Artsen Zonder Vakantie ons opnieuw om een nieuwe donor te vinden, én met succes. Dat betekent enorm veel, zowel voor mij persoonlijk, als voor onze provincie, als binnenkort voor alle kinderen van dit land. Telkens ik ons project in een nieuwe provincie ga voorstellen, is Artsen Zonder Vakantie in mijn gedachten en denk ik wat een positieve impact deze samenwerking heeft teweeggebracht.” 

Wil je Artsen Zonder Vakantie steunen? Surf dan naar www.azv.be 

Volg Artsen Zonder Vakantie op Facebook