Kerknets muzikale dagkalender voor augustus
Dinsdag 31 augustus 2021 • ‘Salve Regina’, Gregoriaans
Maria Middelares • ‘Via Maria naar Jezus’: Maria als schakel, ‘middelares’, tussen Jezus en de gelovigen. Op het feest van Maria Middelares, en om deze muzikale dagkalender te besluiten, kozen we voor het Salve Regina. ‘Mater misericordiae, vita, dulcedo, et spes nostra, salve.’Voor de uitvoering kiezen we graag de video die in volle lockdown werd gemaakt door de Spaanse organisatie Canto Católico. Die liet in totaal 450 stemmen samen het Salve Regina zingen, allemaal apart thuis opgenomen en later samengevoegd.
Ook zin gekregen om het Salve Regina te zingen? Probeer het hier.
Maandag 30 augustus 2021 • ‘A New Song’, James MacMillan
O sing unto the Lord a new song, sing unto the Lord all the whole earth. Psalm 96 staat vandaag op de liturgische kalender. Hij leidt ons rechtstreeks naar de zachte muzikale wereld van James MacMillan, die enkele verzen uit de psalm gebruikte voor A New Song. Geschreven in 1997, en voor het eerst uitgevoerd in Glasgow. MacMilan ziet de psalm als een ‘lied van wachten, stilte en onvoltooidheid, eerder dan als een traditionele lofzang op God. A new song is tegelijk in mineur zonder droef te zijn en in majeur zonder triomfantelijk te zijn. Het resultaat is muziek die in verwachting is, méér dan dat ze verankerd is in het heden.’
Zondag 29 augustus 2021 • ‘Allein zu dir, Herr Jesu Christ’, J.S. Bach
13de zondag na Trinitatis • Voor deze zondag van het jaar schreef Johann Sebastian Bach 3 cantates, waaronder deze Allein zu dir, Herr Jesu Christ, BWV 33. Ze werd voor het eerst uitgevoerd op zondag 3 september 1724. Het hart van de cantate is de 10 minuten durende alt-aria Wie furchtsam wankten meine Schritte. Bach-kenner Maarten ‘t Hart schreef over deze aria: ‘Ik vind dit een van de allermooiste aria’s (...) die wat mij betreft niet langzaam genoeg kan worden uitgevoerd. Alleen al het feit dat het maar doorgaat, tien minuten lang, maakt dat dit een van de meest grandioze stukken is die Bach heeft gecomponeerd.’
Zaterdag 28 augustus 2021 • ‘Veel te laat’, Trijntje Oosterhuis
Heilige Augstinus • Het is vandaag de feestdag van de Heilige Augustinus van Hippo (354-430). Na een losbandig jong leven en een persoonlijke crisis kwam hij tot het christelijk geloof. Bekende geschriften van hem zijn de Belijdenissen en De civitate Dei, naast honderden preken. Hieronder één van de mooiste teksten van Sint-Augustinus (in een vertaling van Huub Oosterhuis), gezongen door zijn dochter Trijntje: Veel te laat heb ik jou lief gekregen.
Vrijdag 27 augustus 2021 • ‘Ave Maria’, Josquin des Prez
Vandaag precies 500 jaar geleden, op 27 augustus 1521, stierf de befaamde Belgische componist Josquin des Prez. Hij was afkomstig uit de streek van Doornik, maar zou vooral in Frankrijk en Italië beroemd worden omwille van zijn polyfone muziek. Van 1489-1495 was des Prez lid van de pauselijke hofkapel — tijdens restauratiewerken aan de Sixtijnse kapel dook een graffito op waarin de naam ‘Josquin’ stond. De tekst bleef in zijn muziek altijd belangrijk, en dus verstaanbaar. Een mooi voorbeeld van zijn transparante stijl hoor je onder meer in dit Ave Maria.
Donderdag 26 augustus 2021 • ‘Tu es Petrus’, Palestrina
Paus Johannes Paulus I • Op 26 augustus 1978 werd de Italiaan Albino Luciani tot paus verkozen - hij koos als eerste paus ooit een dubbele naam: Johannes Paulus I. Johannes omdat hij door Johannes XXIII tot bisschop was benoemd en Paulus omdat hij door Paulus VI tot kardinaal was verheven. De paus was 65 jaar toen hij werd verkozen, relatief jong dus, maar zijn pontificaat zou amper 33 dagen duren. Paus Johannes Paulus I werd opgevolgd door de eerste niet-Italiaanse paus sinds eeuwen: de Pool Karol Wojtyła, met zijn 58 jaar nog jonger. Als eerbetoon aan de vroeg gestorven paus nam hij de naam Johannes Paulus II aan.
Woensdag 25 augustus 2021 • ‘Heer die mij ziet zoals ik ben’, The Psalm Project
Psalm 139 • Al meer dan tien jaar is in Nederland The Psalm Project actief, een groep muzikanten die eigentijdse, Nederlandstalige versies maakt van de psalmen. Ze brachten verscheidene cd’s uit en zijn intussen een begrip geworden. Heer die mij ziet zoals ik ben is hun interpretatie van de bekende en lange psalm 139, de opent met: Heer, u weet alles van mij, u kent mij / U weet waar ik ben en u weet waar ik heen ga.
Dinsdag 24 augustus 2021 • ‘Tra cielo e terra’, Ennio Morricone
Pater Pio • Onlangs raakte bekend dat regisseur Abel Ferrara een film over Pater Pio gaat draaien. Twintig jaar geleden werd het leven van de Italiaanse heilige al eens verfilmd, in de miniserie voor tv Padre Pio: tra cielo e terra (Pater Pio: tussen hemel en aarde). Niemand minder dan Ennio Morricone schreef daarvoor de muziek, die los van de miniserie een eigen leven bleef leiden.
Maandag 23 augustus 2021 • ‘Singet dem Herrn ein neues Lied’, J.S. Bach
Psalm 149 • Zing een nieuw lied voor de Heer, Psalm 149, houdt ons nog even bij Johann Sebastian Bach. Bach schreef de cantate BWV 190 in Leipzig, voor nieuwjaarsdag 1724. In het uitbundige openingskoor trekt hij meteen alle registers open. Later hergebruikte hij deze muziek met een nieuwe tekst bij de tweehonderdste herdenking van de zogeheten Augsburgse Belijdenis.
Zondag 22 augustus 2021 • ‘Geist und Seele wird verwirret’, J.S. Bach
Voor deze zondag - de 12de na Trinitatis - schreef Johann Sebastian Bach twee cantates: Lobe den Herren, den mächtigen König der Ehren (BWV 137) en Geist und Seele wird verwirret (BWV 35). Die laatste cantate is om meerdere reden opmerkelijk. Het is bijvoorbeeld een van de weinige, zoniet de enige, cantate met twéé instrumentale delen. Die zorgen voor een cantate in twee delen, eentje voor en eentje na de preek. Het is bovendien een cantate zonder inbreng van een koor, zo zijn er slechts een tiental. En het is een ‘solistencantate’, dit wil zeggen voor één zanger, in dit geval een alt (of contratenor) - zo zijn er slechts vier cantates in Bachs volledige oeuvre. Even uitzonderlijk is dat niet een viool of hobo een solistische rol krijgt toebedeeld, maar het orgel. Dat is mooi te horen in deze onweerstaanbare, uitbundige aria: Gott hat alles wohl gemacht.
Zaterdag 21 augustus 2021 • ‘Het lied van Ruth’, Stef Bos
De lezing van de dag komt uit het boek Ruth. Ruth die, volgens Bos in een interview, ‘het lef heeft om naar een land te gaan waarvan je weet dat de mensen waarschijnlijk niet van je houden op grond van je afkomst’. Bos zelf identificeert zich met het verhaal, omdat hij zelf ook naar Zuid-Afrika emigreerde. Een lied dus over liefde en verdraagzaamheid, en ook actueel. Stef Bos schreef het lied in 2009 in het Zuid-Afrikaans, later volgde een Nederlandse versie.
Vrijdag 20 augustus 2021 • ‘Flos campi’, Ralph Vaughan Williams
Vandaag is de feestdag van Bernardus van Clairvaux, hervormer van de cisterciënzerorde. De abt had een bijzondere affiniteit met het Hooglied uit de Bijbel, waarover hij tientallen homilieën hield. In de muziek zette het Hooglied tal van componisten aan het werk. Ralph Vaughan Williams bijvoorbeeld schreef het raadselachtige (Ego) Flos Campi - Ik ben een bloem van het veld - naar het begin van het tweede hoofdstuk.
Donderdag 19 augustus 2021 • ‘40’, U2
Psalm 40 • Meermaals liet U2-frontman Bono zich inspireren door de Bijbel. Bij het nummer 40 was dit vrij onverwacht, en in sneltempo. Bij de opnames van het album War bleek er nog één nummer nodig, al had de band maar één uur tijd meer. Bono sloeg zijn Bijbel open, vond Psalm 40 en zette de tekst op muziek. Naar eigen zeggen had hij 10 minuten nodig om het te schrijven, 10 minuten om het op te nemen, 10 om te mixen en nog eens 10 om het grondig te beluisteren. aan geschreven. En toch zou 40 geen overschotje blijken: tientallen concerten tijdens de daaropvolgende tournee werden met deze psalm afgesloten.
I waited patiently for the Lord
He inclined and heard my cry
He lift me up out of the pits
Out of the miry clay
I will sing, sing a new song
Woensdag 18 augustus 2021 • ‘O God, make thy servant Elizabeth’, William Byrd
Psalm 21 • Heer, de koning juicht omdat u machtig bent. William Byrd (1543-1623) gebruikte enkele verzen uit Psalm 21 in een loflied op koningin Elizabeth I, bij wie hij in dienst was. O Lord, make thy servant Elizabeth to rejoice in thy strength. Het anthem werd een klassieker aan het Britse hof, waarbij de tekst telkens werd aangepast aan de naam van de nieuwe monarch. Sinds 1952 wordt dus, bij toeval, weer gezongen met de oorspronkelijke tekst, ter ere van Elizabeth. Byrd was de belangrijkste componist van zijn generatie, maar niet bij iedereen onvoorwaardelijke geliefd: hij was namelijk een overtuigd katholiek in een anglicaanse omgeving, al zou hij zowel voor katholieken als anglicanen muziek componeren.
Luister en abonneer je via Spotify
Dinsdag 17 augustus 2021 • ‘Symfonie nr. 3, Liturgische’, Arthur Honegger
In Zürich wordt op 17 augustus 1946 voor het eerste de Derde Symfonie van Arthur Honegger uitgevoerd, de “liturgische symfonie”. Elk van de drie delen ontleent zijn naam aan een liturgische tekst: het Dies Irae uit de requiemmis, De Profundis clamavi (Psalm 130) en Dona nobis pacem. Honegger verwerkte in deze muziek de gruwel van de Tweede Wereldoorlog, en die is al van in de eerste maten hoorbaar aanwezig. Hij vatte het als volgt samen: ‘Ik wilde in dit werk het verzet uitdrukken van de moderne mens tegen de vloed van barbarij, domheid, lijden, machinisme en bureaucratie die ons al enkele jaren overspoelt’. Luister naar het laatste deel, waarin de solo viool zorgt voor een verstild einde.
Maandag 16 augustus 2021 • ‘In my father’s house’, Elvis Presley
Elvis Presley • Op 16 augustus 1977 sterft Elvis Presley, 42 jaar jong. Behalve rock ‘n roll vind je in zijn discografie verrassend veel gospels. Volgens de Amerikaanse muziekcriticus Dave Marsh was Presley ‘waarschijnlijk de grootste blanke gospelzanger van zijn tijd en werkelijk de laatste rock-‘n-rollartiest die van gospel een even belangrijke hoeksteen van zijn muzikale persoonlijkheid maakte als van zijn seculiere liedjes’. Luister hieronder naar In my father’s house.
Jesus died upon the cross to bear my sorrow
Freely died that souls like you might have new life
But I know that soon there’ll come a bright tomorrow
When the world will all be free from sin and strife
Lees ook: ‘Dit is de Bijbel van Elvis. Welke passages onderstreepte hij?’
Zondag 15 augustus 2021 • ‘Magnificat’, John Rutter
O.-L.-V.-Tenhemelopneming • Geen betere dag voor het Magnificat, de lofzang voor Maria. John Rutter (°1945) voltooide het zijn in 1990, en verwerkte er hoorbaar Latijns-Amerikaanse elementen in. Dat verklaarde hij zelf als volgt: ‘In landen als Spanje, Mexico en Puerto Rico wordt Maria Tenhemelopneming uitbundig gevierd, met zang, dans en processies in de straten. Herinneringen aan dergelijke vieringen in de straten had ik in het achterhoofd terwijl ik dit Magnificat schreef.’
Zaterdag 14 augustus 2021 • ‘Requiem’, Wojciech Kilar
Maximilian Kolbe • 80 jaar geleden sterft de Duits-Poolse priester Maximilian Kolbe in Auschwitz. Hij was er opgesloten wegens journalistieke verzetsactiviteiten en het helpen onderduiken van vluchtelingen en joden. Na een vermeende ontsnappingspoging uit de barak waar Kolbe was opgesloten, werden tien mannen veroordeeld tot de hongerdood in een bunker. Kolbe nam vrijwillig de plaats in van een vader van twee kinderen. Paus Johannes Paulus II verklaarde hem heilig in 1982.
Enkele jaren later schreef de Poolse componist Wojciech Kilar - later vooral bekend door zijn filmmuziek - dit Requiem voor Maximilian Kolbe.
Vrijdag 13 augustus 2021 • 4’33”, John Cage
Stilte • John Cage (1912-1992) componeerde een immens invloedrijk muziekstuk dat eigenlijk geen muziek was: 4’33” bestaat uit volstrekte stilte, voor eender welk instrument. Cage verplicht je daarmee om te luisteren naar alles wat je wél hoort: omgevingsgeluiden, verkeer, mensen, je eigen ademhaling. Het is een meditatie pur sang. Cage werd voor zijn stille muziek beïnvloed door de White Paintings die Robert Rauschenberg één jaar voordien had gemaakt. Rauschenberg was net als Cage streng-christelijk opgevoed. Op zijn 13de was hij vastbesloten om predikant te worden. Zijn religieuze gevoeligheid is nog duidelijkte zien in zijn vroege werken, met titels als Eden, Trinity, Crucifixion and Reflection, en Mother of God.
Donderdag 12 augustus 2021 • ‘Louange à l’éternité de Jésus’, Olivier Messiaen
Karl Leisner • Op 12 augustus 1945 overleed de Duitse priester Karl Leisner op 30-jarige leeftijd aan de gevolgen van zijn jarenlange gevangenschap, waarvan 4 jaar in het concentratiekamp van Dachau. Leisner was een diaken toen hij 1939 werd opgepakt. Eind 1944 werd hij in het geheim tot priester gewijd in Dachau, door de daar eveneens opgesloten bisschop van Clermont-Ferrant. In Dachau was er een aparte afdeling waar alle geestelijken die kritiek hadden geuit op het beleid van Hitler werden verzameld. Het waren er 2.720, bijna uitsluitend rooms-katholieken.
Woensdag 11 augustus 2021 • ‘Il cantico delle creature’, Angelo Branduardi
Clara van Assisi • Het is de feestdag van Clara van Assisi, de 13de-eeuwse heilige die, geïnspireerd door Franciscus van Assisi, de orde van de clarissen stichtte. Clarissen leven in armoede en complete afzondering.
De Italiaanse zanger Angelo Branduardi bracht in het jaar 2000 aan album uit waarin hij met liedjes het levensverhaal van Franciscus van Assisi vertelt: l’Infinitamente piccolo. Hieronder het begin daaruit: Il cantico delle creature.
Dinsdag 10 augustus 2021 • ‘Ich wandte mich…’, Bernd Alois Zimmerman
Zimmerman • Dood en ellende omgeven leven en werk van de Duitse componist Bernd Alois Zimmerman (1918-1970). Op 10 augustus 1970 pleegde hij zelfmoord, enkele dagen nadat heeft hij zijn laatste compositie had afgewerkt: Ich wandte mich und sah an alles Unrecht, das geschah unter der Sonne, een citaat uit het Bijbelboek Prediker. Het is apocalyptische, gitzwarte muziek waaruit alle hoop is verdwenen. Zimmerman koos het citaat uit Prediker niet toevallig: hij was gelovig, maar worstelde met het beeld van een ‘passieve’ God. Daarom gebruikt hij in dit werk nog een tweede citaat, van Dostojevski, als een spiegel voor het citaat uit Prediker.
Maandag 9 augustus 2021 • ‘Hommage à Edith Stein’, Pawel Lukaszewski
Feestdag Edith Stein • Edith Stein (1891-1942) noemde zichzelf atheïste, tot ze de autobiografie van de heilige Theresia van Avila las. Het was een keerpunt in haar leven. Ze bekeerde zich tot het katholicisme, liet zich op 30-jarige leeftijd dopen en ging lesgeven tot het naziregime haar een beroepsverbod oplegde — ze stond immers als Joodse in officiële documenten. Stein trad in 1934 in bij de karmelietessen en Keulen, kort voor de oorlog verhuisde naar een klooster in het Nederlandse Echt. Daar werd ze in 1942, samen met haar zus, opgepakt en kort erna omgebracht in Birkenau. In 1998 werd ze heiligverklaard.
De Pool Pawel Lukaszewski schreef een driedelige hommage aan Edith Stein voor koor: Tagesgebet, Gabengebet en Schlussgebet.
Zondag 8 augustus 2021 • ‘Dominicusmesse’, W.A. Mozart
Feestdag Dominicus Guzmán • De stichter van de Dominicanenorde werd ooit vereeuwigd in het liedje Dominique van Soeur Sourire, maar dat was uiteraard niet de enige keer. Ook de 13-jarige Mozart leverde zijn bijdrage. Hij schreef de Dominicusmesse voor een bijzondere gelegenheid: de priesterwijding van Cajetan Hagenauer, de zoon van de huisbaas van de Mozarts. Cajetan was ingetreden in een benedictijnerklooster en had er de naam Benedictus aangenomen. Toen hij tot priester werd gewijd, dirigeerde vader Leopold Mozart in Salzburg de muziek die Wolfgang Amadeus voor de gelegenheid had geschreven: de Dominicusmesse.
Zaterdag 7 augustus 2021 • ‘Maria, dolce Maria’, Francesca Caccini
Vanaf maandag loopt op Kerknet de reeks ‘De vrouwelijke noot’: een week lang kunt u elke dag kennismaken met een bijzonder, religieus werk van een vrouwelijke componiste. Francesca Caccini (1587-1641) geeft vandaag al de opmaat. Ze is de dochter van de nog bekendere Giulio Caccini, was bekend als zangeres en schreef ook muziek voor het hof van de Medici. Ze componeerde als eerste vrouw opera’s en verdere instrumentale muziek en liederen. Eén daarvan hoor je hieronder: Maria, dolce Maria.
Vrijdag 6 augustus 2021 • ‘La transfiguration de Notre-Seigneur Jésus-Christ’, Olivier Messiaen
Op 6 augustus wordt traditioneel de Gedaanteverandering van de Heer op de berg Tabor gevierd. Een mystieke scène die gesneden brood was voor een componist als Olivier Messiaen. Hij maakte er in de jaren 1960 een in alle opzichten gigantisch werk van, zowel in bezetting als omvang: het duurt zo’n 100 minuten en valt uiteen in twee keer zeven delen, met als slot een indrukwekkend Choral de la Lumière de Gloire.
Donderdag 5 augustus 2021 • ‘O Bone Iesu’, Palestrina
Wijdingsfeest Santa Maria Maggiorekerk • Vandaag vieren we het wijdingsfeest van de basiliek van Santa Maria Maggiore, één van de vier pauselijke basilieken (basilicae maiores) in Rome. (Samen met de Sint-Pietersbasiliek, de Sint-Jan van Lateranen en de Sint-Paulus buiten de Muren). Sinds 2016 is de Pool Stanislaw Rylko aartspriester van de basiliek, die werd gebouwd op de Esquilijnheuvel in Rome en onder meer beroemd is door mozaïeken uit de 5de eeuw. Eind 1538 droeg Ignatius van Loyola hier zijn eerste mis als priester op, op een moment dat Giovanni da Palestrina (1525-1594) als kind in het koor van de kerk zong. Later werd Palestrina werd in diezelfde Santa Maria Maggiore kapelmeester en componeerde hij adembenemend mooie muziek, zoals dit O Bone Iesu.
Woensdag 4 augustus 2021 • ‘Méditation réligieuse’, Hector Berlioz
Heilige pastoor van Ars • 4 augustus is de feestdag van Jean Baptiste Marie Vianney (1786-1859), patroonheilige van alle pastoors. Vianney was pastoor van Ars-sur-Formans (nabij Lyon) en viel op door zijn nederigheid. Hij maakte ook naam als biechtvader: duizenden gelovigen kwamen van heinde en verre bij hem biechten. Hij werd in 1925 heilig verklaard. Naar aanleiding van zijn feestdag schreef paus Franciscus twee jaar geleden een open brief aan alle priesters ter wereld, waarin hij Vianney een lichtend voorbeeld noemde. Vorig jaar bracht staatssecretaris Pietro Parolin een bezoek aan Ars-sur-Formans en droeg hij de eucharistie op in de basiliek die voor de heilige werd gebouwd en waar hij begraven is. Als eerbetoon deze Méditation réligieuse van Hector Berlioz.
Dinsdag 3 augustus 2021 • ‘Miserere’, W. A. Mozart
Psalm 51 • Geen gebrek aan muziek die zich liet inspireren door Psalm 51. Onvermijdelijk komen we terecht bij de beroemdste toonzetting van allemaal, die van Gregorio Allegri. Diens Miserere was lange tijd door mysterie omgeven, geheimgehouden zelfs. Het is een bekende anekdote dat Wolfgang Amadeus Mozart de muziek uit het hoofd noteerde toen hij ze als 14-jarige op concertreis in Italië hoorde zingen op Goede Vrijdag. Enkele maanden later, eind juli 1770, schreef Mozart zijn eigen Miserere, al zou dat veel minder bekend worden.
Luister en abonneer je via Spotify
Maandag 2 augustus 2021 • ‘The Philosopher’s Hand’, Terry Riley
Patrick E. Heslin • Precies 100 jaar geleden, op 2 augustus 1921, stierf de Amerikaanse priester Patrick E. Heslin. De van oorsprong Ierse priester was sinds twee weken gestationeerd in de parochie van de Heilige Engelen in Colma, Californië, toen er op een avond een man aan de deur van de pastorij stond. Hij zei dat zijn vriend stervende was en vroeg de priester om meteen mee te komen. De priester stapte in de auto van de man en werd niet meer levend teruggezien.
Kort daarna kreeg aartsbisschop Hanna een brief waarin losgeld werd gevraagd, 6.500 dollar.
Acht dagen later stond een journalist te wachten aan de deur van de aartsbisschop, op zoek naar nieuws over de zaak. De journalist werd er aangesproken door iemand die zich voorstelde als William Hightower. Die vertelde een warrig verhaal over de verdwijning van de priester, en zei dat hij zijn lichaam wist liggen. Hightower bleek de waarheid te spreken: op zijn aanwijzingen vond de politie het levenloze lichaam van pastoor Heslin, begraven op een strand ten zuiden van San Francisco.
William Hightower werd opgepakt en veroordeeld tot levenslange celstraf. Een motief voor zijn daden kon hij niet geven. Hij zou in totaal 44 jaar in de gevangenis verblijven. In 1965, toen hij 87 jaar was, kwam hij vervroegd vrij. Hij stierf kort erna.
Van de Amerikaanse componist Terry Riley (°1935), geboren in Californië, vind je hieronder The Philosopher’s Hand.
Zondag 1 augustus 2021 • ‘Wie zittern und wanken’, J.S. Bach
9de zondag na Trinitatis • ‘Hoe sidderen en wankelen de gedachten van de zondaar’, zingt de sopraan in haar aria in de cantate Herr, gehe nicht ins Gericht (BWV 105), door J.S. Bach geschreven voor deze zondag. Het is een bijzondere aria, want er is geen enkel bas- of akkoordinstrument voorgeschreven: geen basso continuo, geen cello’s… De gedachten van de sopraan, nog eens verdubbeld door de solo hobo, ‘sidderen en wankelen’ dus letterlijk in de lucht, zonder ondersteuning en zonder vaste grond.
Luister en abonneer je via Spotify