Zo spannend was oecumene: ‘De Mechelse Gesprekken’
Op 6 december vieren de katholieke en anglicaanse wereld het eeuwfeest van wat de geschiedenis inging als De Mechelse Gesprekken. Weinig mensen kennen de spannende geschiedenis van deze anglicaans-katholieke dialoog.
Toen enkele katholieke en anglicaanse theologen rond 1920 met elkaar in gesprek wilden gaan om de eenheid te bevorderen, was dat allerminst vanzelfsprekend. Een eerder oecumenisch initiatief was in Rome al op een koude steen gevallen. En Pius XI zou katholieken in 1928 zelfs uitdrukkelijk verbieden aan oecumenische initiatieven deel te nemen.
Eenheid kan er alleen zijn als de andere kerken terugkeren naar de Moederkerk, klonk het toen in Rome.
Hoe kwam de Belgische kardinaal Désiré-Joseph Mercier er dan op om dergelijke gesprekken gastvrijheid te verlenen bij hem thuis?
Tekst gaat verder onder dit filmpje van ‘Volg Concilie’ over de ontwikkeling van de oecumenische dialoog tot aan het Tweede Vaticaans Concilie.
De Mechelse Gesprekken zouden niet plaatsgevonden hebben zonder de vriendschap tussen de Engelse burggraaf Charles Lindley Wood (alias Lord Halifax) en de Franse pater lazarist Etienne Fernand Portal.
Die laatste had inspiratie opgedaan bij een kerkhistoricus die op zijn beurt beïnvloed was door een Russische denker. Waar het Latijns katholicisme insisteert op een hiërarchisch systeem, rebelleert het protestantisme daartegen in naam van de individuele vrijheid, stelde die.
Hiërarchie en vrijheid hebben elk hun plaats in de kerk, want in de wederkerige gemeenschap ligt de bevrijding van rivaliteit én van autoritarisme.
Oftewel: eenheid in verscheidenheid, en omgekeerd.
Halifax en Portal, een uitzonderlijk duo
De Lord en de pater leerden elkaar kennen in 1890 op het eiland Madeira. Portal verbleef daar voor zijn gezondheid, net als de zoon van Lord Halifax, die aan tbc leed. Tijdens hun gesprekken raakten ze ervan overtuigd dat de ‘katholieke opleving’ bij een deel van de anglicaanse kerk erkenning moest krijgen in Rome.
Pater Portal begon een tijdschrift, Revue Anglo-Romaine, dat een jaar na de oprichting van hogerhand werd opgeheven. Hij deed nog pogingen om een debat op gang te brengen over de erkenning van het anglicaanse priesterambt. Het debat werd meteen afgeblokt.
Anglicaanse priesterwijdingen werden door Rome officieel ongeldig verklaard, een stap achteruit.
Vuur is niet gedoofd
Toch hielden Portal en Halifax de hoop levend. Na het bloedbad van Wereldoorlog I spraken anglicaanse bisschoppen uit de hele wereld zich in de Lambeth-conferentie uit voor verzoening en een eensgezind christelijk getuigenis. Halifax vond de tijd rijp om de aartsbisschop van Canterbury Randall Davidson in het bad te trekken. Maar dan moest er ook van rooms-katholieke kant een formele bekrachtiging komen.
Die kwam in de persoon van kardinaal Mercier. De aartsbisschop van Mechelen-Brussel kende het anglicanisme van zijn reizen door de Verenigde Staten (om geld in te zamelen voor de heropbouw van de Leuvense universiteitsbibliotheek). De kerkleiders daar noemde hij steevast broeders en collega’s. Dat vond men er in Rome al ver over, hoewel de eenheid van christenen paus Benedictus XV wel na aan het hart ging.
Maar ook veel protestants gezinden in de anglicaanse kerk waren de dialoog niet genegen, omdat ze vreesden voor een knieval voor het pausdom.
Op 6 december 1921 was het dan toch zover. Twee delegaties schaarden zich rond een tafel in het aartsbisschoppelijk paleis. De Mechelse Gesprekken konden eindelijk van start gaan.
Eerste echte oecumenische dialoog in rooms-katholieke kerk
Aan katholieke kant schaarde onder meer de latere kardinaal Van Roey zich aan de gesprekstafel. Zijn tussenkomsten waren voornamelijk gericht op vragen rond de machtsuitoefening van de paus met betrekking tot dogmatische uitspraken en de samenwerking met de bisschoppen. Ook benedictijn Lambert Baudouin droeg bij aan de gesprekken met een essay over een toetreding zonder opheffing van de angelicaanse kerk tot de rooms-katholieke.
In totaal vonden er vier gespreksrondes plaats tussen 1921 en 1925. Na de dood van kardinaal Mercier en van abbé Portal werden in 1926 de gesprekken afgerond.
De gedachte van 'toetreding zonder absorptie' (united not absorbed) is wat het meest blijft hangen.
Helaas was aan protestantse zijde het water veel te diep voor een echte doorbraak in de relaties.
Bronnen herlezen als blijvende methode
De blijvende betekenis van de gesprekken situeert zich vooral in het beoefenen van een methode die nog op het Tweede Vaticaans Concilie toonaangevend zou blijven, meent Peter De Mey, hoogleraar aan de KU Leuven en voorzitter van de Katholieke Nationale Commissie voor Oecumene (KNCO): Met name onze bronnen herlezen om zo een beter beeld te krijgen van de oorspronkelijke betekenis van Petrus.
Na het concilie kregen De Mechelse Gesprekken een erfgenaam in de officiële anglicaans-katholieke dialoog. Maar er bestaat nog altijd een Malines Conversations Group, die moedige suggesties blijft doen om impasses te doorbreken.
In het boek De Mechelse Gesprekken beschrijft de voormalige aartsbisschop van Canterbury Rowan Williams de centrale vraag voor de oecumene vandaag als volgt:
De vraag is of er een erkenning zou kunnen komen dat de geschiedenis van dit ambt [van paus] gebrekkig en gecompromitteerd was, dat God gemeenschappen die niet in communio zijn met de Stoel van Rome, geestelijke gaven heeft geschonken voor het welzijn van het hele lichaam van de Kerk, en dat er misschien een manier zou zijn waarop de paus deze symbolen in een soort wederkerige handeling symbolisch zou kunnen ‘ontvangen’.
Met andere woorden, kan de rooms-katholieke kerk toegeven dat er fouten zijn gebeurd vanuit het pausambt en kunnen de uiteengegroeide kerken elkaars geestelijke rijkdom in een symbolische handeling erkennen? Zo onmogelijk lijkt dat niet. In de praktijk laven al veel protestanten, katholieken, anglicanen en orthodoxen zich aan elkaars geestelijke rijkdom, bijvoorbeeld in Taizé.
Meer weten
- Rowan Williams, De Mechelse Gesprekken. Het begin van de anglicaans-katholieke dialoog, Halewijn, Antwerpen, 2021.
- Op zaterdag 4 december stelt Rowan Williams zijn boek voor op een digitale studie- en ontmoetingsdag van de KNCO (van 10 tot 12 uur en van 14 tot 16 uur). Volg live of herbekijk via Facebook Oikoumene Belgium.
- Op maandag 6 december vindt in de kathedraal van York een herdenking plaats met Rowan Williams, Brussels hulpbisschop Jean Kockerols en een plechtige Evensong. Volg de viering live.