Bijbel van A tot Z ~ G van gedenken

‘Gedenken’ is een heel belangrijk Bijbels woord, in het Hebreeuws: zachar. Wie gedenkt wat er in het verleden is gebeurd, is wakker voor wat er in de toekomst kan gebeuren.

Op 19 september 2021 werd in het hart van de voormalige Joodse wijk van Amsterdam het Namenmonument onthuld door koning Willem Alexander. Het is een groot monument, ontworpen door de Pools-Amerikaanse architect Daniel Libeskind. Op 102.000 stenen staan de namen gegrift van de Nederlandse slachtoffers van de Holocaust in Wereldoorlog II. Je kunt wandelen tussen de muren met de namen. Boven de muren zweven spiegels in de vorm van het Hebreeuwse woord lizcor: ‘om te gedenken’ of ‘in herinnering aan’.

Een Joodse man vertelde dat hij nu eindelijk een plaats heeft waar hij zijn voorouders kan gedenken en zich met hen verbonden weten.

In de Bijbel is het op de eerste plaats God zelf die ‘gedenkt’, zoals blijkt uit de volgende teksten:

• Wanneer ik wolken samendrijf boven de aarde en in die wolken de boog zichtbaar wordt, zal ik denken aan mijn verbond met jullie en met al wat leeft, en nooit weer zal het water aanzwellen tot een vloed die alles en iedereen vernietigt. Als ik de boog in de wolken zie verschijnen, zal ik denken aan het eeuwigdurende verbond tussen God en al wat op aarde leeft. (Gen 9,15-16)
• Toen dacht God eindelijk aan Rachel: hij verhoorde haar en opende haar moederschoot. (Gen 30,22)
• De Israëlieten gingen nog altijd onder dwangarbeid gebukt. Ze klaagden luid en hun hulpgeroep steeg op naar God. God hoorde hun jammerkreten en dacht aan het verbond dat hij met Abraham, Isaak en Jakob had gesloten. Hij zag hoe de Israëlieten leden en trok zich hun lot aan. (Exodus 2,24)

God gedenkt wat Hij in het verleden heeft gedaan (jegens Abraham enzovoort), om nieuwe toekomst mogelijk te maken: de redding van het volk dat onderdrukt wordt in Egypte. 

Oproep om te gedenken

Op dezelfde wijze wordt ook de mens opgeroepen om te gedenken. Het Hebreeuwse woord zachar duikt geregeld op in teksten die te maken hebben met de uittocht uit Egypte en het vieren van het Pesachfeest:

• Mozes zei tegen het volk: ‘Blijf deze dag gedenken, de dag waarop u weggetrokken bent uit Egypte, dat slavenland, want met krachtige hand heeft de HEER u daaruit bevrijd.’ (NBV Exodus 13,3-4)
• Gedenk dat u zelf slaaf was in Egypte totdat de HEER, uw God, u met sterke hand en opgeheven arm bevrijdde. Daarom heeft hij u opgedragen de sabbat te houden.’ (NBV Deuteronomium 5,15)
• Je zult daarbij niets eten dat gegist is, zeven dagen zul je er matses, ongegiste broden, bij eten, brood van verdrukking, want overhaast ben je uitgetrokken uit het land van Egypte, opdat je zult gedenken de dag van je uittocht uit het land van Egypte, al de dagen van je leven. (Naardense Bijbel, Deuteronomium 16,3)

We moeten dus ons verleden blijven gedenken: we leefden ooit als slaven, maar we zijn geroepen tot vrijheid. Die vrijheid is nooit vanzelfsprekend. Telkens weer is er de verleiding om afgoden te maken. Daarom moeten we blijven gedenken.

Laatste Avondmaal

Nu begrijp je de diepe wortels van de opdracht om te gedenken in de teksten over het laatste avondmaal bij Lucas (22,19) en Paulus. Deze laatste versie willen we hier laten klinken, omdat het de oudste tekst betreft over Jezus’ paasmaal:

• Want wat ik heb ontvangen en aan u heb doorgegeven, gaat terug op de Heer zelf. In de nacht waarin de Heer Jezus werd uitgeleverd nam hij een brood, sprak het dankgebed uit, brak het brood en zei: ‘Dit is mijn lichaam voor jullie. Doe dit, telkens opnieuw, om mij te gedenken.’ Zo nam hij na de maaltijd ook de beker, en hij zei: ‘Deze beker is het nieuwe verbond dat door mijn bloed gesloten wordt. Doe dit, telkens als jullie hieruit drinken, om mij te gedenken.’(1 Korintiërs 11,24)

We gedenken het verbond van God met Noach en de aartsvaders/aartsmoeders, we gedenken de uittocht uit de slavernij en we gedenken Jezus’ gave van zijn lichaam aan ons tijdens het paasmaal.

Wie niet gedenkt, verduistert de toekomst!

Welk woord of begrip uit de Bijbel wil jij laten uitleggen door Jean Bastiaens? Stuur een mail naar de redactie.