Tertio over Titus Brandsma: 'Journalist onder de journalisten'

Naast karmeliet en martelaar was Titus Brandsma (1881-1942) poëet, mysticus, filosoof en journalist. Als hoogleraar van de pas opgerichte katholieke Radbouduniversiteit in Nijmegen – het sluitstuk van de katholieke heropleving in Nederland – kwam het er voor hem op aan de katholieke leiders van de toekomst te vormen. Die intellectuelen dienden deel te nemen aan het maatschappelijke debat en zich te verzetten tegen religieus en politiek radicalisme. Brandsma ging in tegen de taal van haat en verdeeldheid en opteerde voor verzoening en verbinding tussen mensen.

Doodvonnis

Ook de journalistiek was voor hem een middel ter bevordering van de katholieke emancipatie. Hij richtte meerdere tijdschriften op en had ruime ervaring als redacteur. Hij voelde zich journalist onder de journalisten en zette zich vanaf 1935 als adviseur van de Nederlandsche Roomsch-Katholieke Journalisten-Vereeniging in voor een degelijke en waarachtige katholieke journalistiek. Hoe ernstig hij die zaak nam, blijkt uit een rede voor de KRO-radio in 1939: We hebben de plicht het licht van de waarheid te laten schijnen voor de wereld en moeten er veel voor over hebben dat de stem van de waarheid over de wereld blijft klinken. We moeten er desnoods een offer voor over hebben, dat te midden van de grote geestelijke verwarring in deze tijd een stem klinkt die in haar getuigenis geleid wordt door wat wij als waarheid belijden. Die inzet werd zijn doodvonnis.

Ter gelegenheid van zijn heiligverklaring vragen katholieke journalisten in een open brief aan paus Franciscus om Titus Brandsma officieel te bevestigen als patroonheilige van de journalisten.

De open brief aan de paus

Heilige Vader,

U heeft ons journalisten in 2018 in heldere bewoordingen opgeroepen 'om een journalistiek van de vrede te bevorderen', een 'journalistiek zonder geveins, vijandig ten opzichte van onwaarheden, van slogans die gericht zijn op effect en van bombastische verklaringen; een journalistiek van mensen voor mensen en die verstaan wordt als een dienst aan alle mensen, een journalistiek die zich inzet voor oplossingen die een alternatief bieden voor de escalaties van geschreeuw en verbaal geweld' (uit: paus Franciscus, De waarheid zal u vrijmaken. Nepnieuws en journalistiek van de vrede, boodschap voor de 52ste Zondag van de Sociale Communicatiemiddelen, 24 januari 2018).

Wij onderschrijven uw oproep van harte en herkennen er een missionstatement in voor heel het journalistieke bedrijf; voor oude en nieuwe media, voor redacties van kranten, tijdschriften, radio- en televisiezenders, en internetplatforms – en niet alleen voor journalisten van katholieken huize, maar voor álle journalisten van goede wil.

Op 15 mei zult u in Rome een man heilig verklaren die deze cruciale journalistieke waarden voorgeleefd heeft, zelfs tot de dood toe: de Nederlandse karmeliet Titus Brandsma (1881-1942). Hij heeft veel betekend voor de katholieke gemeenschap in de Lage Landen, maar te midden van al zijn bezigheden springt zijn journalistieke werk toch in het oog. Hij was hoofdredacteur van een krant, spande zich in voor de modernisering en de professionalisering van de katholieke dagbladpers in Nederland én ijverde voor betere arbeidsvoorzieningen en voor de oprichting van een beroepsopleiding voor journalisten.

Pater Brandsma deed zijn werk in de context van het opkomende fascisme en nazisme in Europa. Hij verzette zich in woord en daad tegen de taal van haat en verdeeldheid die ook toen gemeengoed werd. Wat we nu 'nepnieuws' noemen, verdiende in zijn optiek geen podium in de katholieke pers; hij bepleitte met succes een bisschoppelijk verbod op het afdrukken van nationaalsocialistische propaganda in katholieke dagbladen.

Hij moest dit moedige, principiële optreden met de dood bekopen. Pater Titus werd begin 1942 gearresteerd door de bezetter en naar concentratiekamp Dachau gestuurd. Daar werd hij op 26 juli van datzelfde jaar met een injectie vermoord, op de zondag dat de Nederlandse bisschoppen in alle kerken hun moedige protest tegen de jodendeportaties lieten voorlezen.

Wij, katholieke journalisten, herkennen in Titus Brandsma een vak- en geloofsgenoot van formaat. Iemand die deelde in de diepere missie die de journalistiek in de moderne tijd zou moeten drijven: een zoeken naar waarheid en waarachtigheid, het bevorderen van vrede en dialoog tussen mensen en bevolkingsgroepen. Wij zien in hem daarom een vriend en voorspreker voor onze gehele beroepsgroep, ja met recht een patroonheilige van de journalistiek. Wij willen u via deze brief daarom vrijmoedig vragen om dit patronaat ook officieel te bekrachtigen.

De belangrijkste patroonheilige van de journalistiek is Franciscus van Sales. Hij is zonder meer een heilige geloofsgetuige met grote verdiensten, maar hij was geen journalist in de moderne zin van het woord. Brandsma was dat wel. En zoals gezegd, hij stierf er zelfs voor. Ook dat maakt hem in onze ogen bijzonder geschikt voor dit patronaat. Volgens UNESCO stierven er in 2021 wereldwijd immers maar liefst 55 journalisten tijdens het uitvoeren van hun werk. Een veelvoud kreeg te maken met geweld, bedreigingen, repressie, censuur, vervolging. De inzet voor waarheid en medemenselijkheid is ook in onze tijden van desinformatie en polarisatie uiterst gevaarlijk. Dat vraagt dringend om een heilige voorspreker die dat zelf aan den lijve ondervonden heeft – en die de beproeving glansrijk doorstond.

Wij danken u hartelijk voor uw welwillendheid om dit verzoek in overweging te nemen.

Hoogachtend,

De initiatiefnemers:

Emmanuel Van Lierde, hoofdredacteur en Vaticanist Tertio (België)

Anton de Wit, hoofdredacteur Katholiek Nieuwsblad (Nederland)

Hendro Munsterman, Vaticaan-correspondent Nederlands Dagblad (Nederland)

Wilfred Kemp, radio-/tv-presentator KRO-NCRV (Nederland)

• Deze Open Brief aan paus Franciscus verschijnt in het Titus Brandsma-dossier van Tertio nr. 1.161 van morgen woensdag 11 mei 2022.
• Voor een gratis proefnummer van of een abonnement op Tertio.