De vijf problemen van de Kerk in Frankrijk

Op 27 mei aanvaardde de paus het ontslag van Luc Ravel (foto boven), aartsbisschop van Straatsburg, na aanhoudende kritiek op zijn manier van leidinggeven. Het is al de derde bisschop van een grote Franse stad (na Michel Aupetit van Parijs in 2021 en kardinaal Philippe Barbarin van Lyon in 2020) die noodgedwongen moet opstappen. Terwijl nog steeds tweederde van de Franse bevolking zich als katholiek omschrijft, worstelt de Kerk er met zeer ernstige problemen.

De crisissen binnen het episcopaat versterken de exculturatie van het katholicisme, wat ook in andere Europese landen gebeurt, als ook het uiteenvallen van wat overblijft van het kerkinstituut. Bijzonder is dat de resterende actieve gelovigen als ‘pelgrims’ of als bekeerlingen de implosie lijken te overleven.

1. Misbruikschandalen

De onafhankelijke commissie Ciase (Commission indépendante sur les abus sexuels dans l'Église) werd in 2018 door de Franse katholieke Kerk zelf aangesteld om seksueel misbruik door geestelijken te onderzoeken. In haar eindrapport verklaarde Ciase dat 2.900 tot 3.200 geestelijken zich sinds 1950 schuldig maakten aan kindermisbruik.

De voorzitter van de Franse bisschoppenconferentie, Eric de Moulins-Beaufort, reageerde geschokt op de resultaten van het onderzoek. 

De bisschoppen stelden na de publicatie vast dat er sprake was van een ‘systematisch kwaad’ en lanceerden een actieplan. Nochtans klaagden kerkkritische media al jaren de kwestie aan.

2. Landelijke ‘deparochialisatie’

Frankrijk telt 92 bisdommen en aartsbisdommen. De meest daarvan zijn landelijk en klein. Omdat de Franse Kerk zelf moet instaan voor haar financiering, staan vele bisdommen organisatorisch zwak. Er zijn er die al jaren geen priesterwijdingen meer hebben. De parochiale structuren zijn grootschalig geworden, waardoor gelovigen tientallen kilometers moeten rijden voor een zondagsviering.

Omdat de historische kerkgebouwen eigendom zijn van kleine, armlastige gemeenten, staan deze er vaak verkommerd bij.

Afrikaanse of Aziatische priesters dienen ook in landelijk Frankrijk vaak in de parochiepastoraal.

Toch zijn er grote regionale verschillen: in Bretagne, Normandië en de Elzas blijft het volkskatholicisme overeind, aan de Azurenkust leeft een sterk identitair katholicisme.

3. Moreel failliet van nieuwe bewegingen

Tijdens het Pinksterweekend kwamen tweehonderd leden van de gemeenschap Verbe de Vie voor de laatste keer bijeen, vooraleer ontbonden te worden op last van onder meer François Touvet, bisschop van Châlons-en-Champagne. Er was sprake van seksueel misbruik, sektarisme, foute geestelijke begeleiding, gebrek aan vorming en een leefregel voor de zusters. Vele andere gemeenschappen (Béatitudes, Fraternités monastiques de Jérusalem, Kleine broeders van Sint-Jan…) kampten met dezelfde problemen.

In februari werd Nicolas Buttet, stichter van de gemeenschap Eucharistein, na een kerkelijk tuchtonderzoek gedwongen zich in een klooster terug te trekken. Hij kreeg het verbod om nog te preken en sacramenten te bedienen.

De bewegingen komen voort uit charismatische of nieuw-monastieke tendensen en zijn vaak samengesteld uit groepen van religieuzen en leken samen. Vanaf de late jaren 1970 zagen velen in Frankrijk in dergelijke bewegingen, een nieuwe toekomst voor de Kerk. Niet dus.

4. Traditionalisme

Nog tijdens het Pinksterweekend verzamelden in Chartres meer dan 16.000 jongeren rond de Tridentijnse liturgie. Het synoderapport van de Franse katholieken vermeldt uitdrukkelijk de conflicten over de praktijk van de oude ritus. De versoepeling daarvan onder Benedictus XVI, bedoeld om verzoening te bewerken met de Lefebvristen, draaide in Frankrijk anders uit.

Een bijzonder vraagstuk vormen de vele priesters die gewijd worden in tradionalistische groepen en structuren.

Een voorbeeld daarvan zijn de priesters in soutane van de succesrijke Communauté de Saint-Martin (vorig jaar 14 priesterwijdingen) die hun diensten aanbieden aan bisdommen en er dan een fraterniteit stichten. Van oudsher is er ook een koppeling tussen deze middens en extreem-rechts, wat de bisschoppen grote zorgen baart.

5. Politiek en ethiek

Net zoals elders in Europa, maar met een opmerkelijke kleine vertraging, voerden opeenvolgende Franse regeringen ethische veranderingen in de wetgeving door: homohuwelijk, bio-ethiek, regelgeving voor het levenseinde… De Franse katholieke Kerk protesteerde en toonde zich uiterst kritisch, maar blijkt niet in staat ook maar een van deze wetten tegen te houden.

Zelfs binnen het katholicisme bestaat er geen consensus over deze ontwikkelingen.

Begin 2018 bleek uit een onderzoek van het European Bioethics Forum dat 35 procent van de Franse praktiserende katholieken voorstander was van het openstellen van kunstmatige voortplanting voor vrouwelijke koppels en alleenstaande vrouwen. Het is een weerspiegeling van wat godsdienstsociologe Céline Béraud het 'interne pluralisme van het katholicisme' noemt.