Klop het af! Of hoe het kruis doorwerkt in dagelijks taalgebruik

Het christelijke symbool van het kruis werkt meer door in dagelijkse woorden en gebaren dan we doorgaans beseffen. In onze digitale communicatie vinden we het zelfs terug in de emojilijst. Benieuwd? Lees vooral verder.

#1 Klop het af!

In vrijwel heel Europa, maar ook daarbuiten, is voor miljoenen mensen afkloppen op hout een bekend ritueeltje. Het werkt als een soort bezwering. Je prijst je gelukkig dat je nog nooit in noodweer terecht bent gekomen op vakantie en meteen klop je de gedachte af dat het ook jou zou overkomen. Bijgeloof natuurlijk, maar wel met een christelijke achtergrond.

Waarom kloppen we af op hout? Het gebaar verwijst naar het kruis van Christus (al bestaan er ook prechristelijke verklaringen). Door af te kloppen op hout brengen we Christus’ zelfgave aan het (houten) kruis in herinnering. Wat ons ook overkomt, die verbondenheid met onze levensbron is het belangrijkste. Het afkloppen betekent dus zoveel als: God beware!

#2 Hout vasthouden!

De verklaring voor de uitspraak ‘Hout vasthouden’, die eveneens met een gebaar gepaard gaat, loopt parallel met die van ‘Klop het af!’ Ook dit gebruik is wijdverspreid en verwijst naar het houten kruis van Christus.

#3 Gekruiste vingers

Zelf gebruik ik dit gebaar weleens als emoji op WhatsApp om iemand geluk te wensen bij een wedstrijd of examens. In mondelinge communicatie zeg ik het dan meestal in het Engels: Fingers crossed! Voor ernstige zaken, zoals een risicovolle operatie, zal ik in digitale communicatie eerder voor de biddende handen kiezen.

Maar waar komt dat gebruik om vingers te kruisen precies vandaan? Zeker is dat het ritueel al vele eeuwen oud is. Een van de verklaringen verwijst naar de eerste eeuwen van het christendom. Het discrete gebaar van gekruiste vingers kan een code zijn geweest om veilig bijeen te komen in tijden van vervolging.

Hetzelfde gebaar wordt ook gemaakt om aan te geven dat men aan het liegen is, meestal grappend bedoeld. Ook in deze betekenis kan het verwijzen naar het kruis. Waar christenen gedwongen werden hun geloof af te zweren, zouden ze ondertussen hun vingers gekruist hebben, om aan te geven dat ze ondanks hun verklaring vasthielden aan hun geloof.

#4 'x' voor een handtekening of kus

Geen enkele letter wordt zo vaak individueel gebruikt als de x. Digitale berichtjes puilen ervan uit. We hebben nooit zoveel kusjes verstuurd als via de smartphone. Maar waar komt dit gebruik vandaan?

De letter symboliseert het kruis van Jezus. Niet alleen is er de uiterlijke gelijkenis met het marteltuig waaraan Jezus stierf (al ligt de letter dan wel op zijn zij), in het Grieks begint het woord Christus met de letter χ (‘chi’). Ongeletterden mochten documenten ondertekenen met de x. Tot op vandaag wordt de plek waar een handtekening moet komen, door administraties aangeduid met een x.

In de achttiende eeuw dook de x op als verzegeling van brieven. Vanuit het gebruik om het symbool te kussen, kreeg de letter ook de betekenis van ‘zoen’. 

Bronnen: Wikipedia, DBNL