Tips van de redactie: cultuur en uitjes voor de komende weken
Abelard en Heloïse, een beroemd liefdespaar
BOEK • Twee opera’s, drie musicals en minstens tien theaterstukken en moderne romans zijn gewijd aan de heftige en berucht geworden verhouding tussen Pierre Abelard (1079-1142), een van de grootste middeleeuwse filosofen, en zijn veel jongere leerlinge Heloïse (1100-1164), een getalenteerde en gestudeerde jonge vrouw. In het geheim beviel zij van een kind van hem. De boze oom van Heloïse stuurde daarop een groep misdadigers naar Abelard, die hem ontmanden.
Na de rampzalige afloop van hun affaire belandden ze beiden in een klooster.
Daar blikken ze ruim twaalf jaar na de gebeurtenissen terug in een reeks aangrijpende brieven aan elkaar. De brieven (in het Latijn), waarin het persoonlijke, het religieuze en het intellectuele door elkaar lopen, vormen een hoogtepunt van de middeleeuwse literatuur. Uitgeverij Damon bracht ze deze zomer in een nieuwe vertaling uit. De moderne lezer zal schrikken, want de middeleeuwse stijl van schrijven werkt vandaag wat vervreemdend. Maar de tekst raakt ons ook vandaag. ‘Ik wilde alleen jou, niets van jou. Ik hoefde geen huwelijk, geen bruidsschat of wat dan ook’, schrijft Heloïse haar voormalige geliefde. Literatuurhistorici vragen zich af of de brieven van Heloïse wel echt zijn en of Abelard ze niet heeft herschreven. Er is minstens één reden: met de schandalen van seksueel misbruik in het achterhoofd kunnen we ons vandaag vragen stellen bij de zuiverheid van deze relatie. Abelard is in de brieven het meest aan het woord, maar Heloïse, de eigenlijke hoofdpersoon, heeft misschien nog wel het meeste te zeggen. In het verhaal lijkt Heloïse zwak en passief, maar in haar brieven spreekt ze voor zichzelf. Abelard daarentegen lijkt hun complexe relatie grotendeels te negeren en dramt maar door over gebed, kloosterleven en kuisheid.
Postuum werden de geliefden herenigd. Sinds 1817 rusten ze in een neogothisch praalgraf op de begraafplaats Père-Lachaise in Parijs. (eds) Foto Bridgeman Images
• Alleen maar woorden. Brieven van Heloïse en Abelard (vertaald door Ramon Selles), Damon, 240 blz., 29,90 euro
1302
BOEK • De Guldensporenslag in 1302 heeft mythische proporties gekregen, onder andere door de roman De leeuw van Vlaanderen. Een geromanceerde versie van die slag, die de indruk wekt dat die overwinning ons vanonder het juk van de Franse bezetter haalde. Auteur Rolf Falter onderzocht wat er echt gebeurde. Hij start met een gedetailleerde geschiedenis van de aanloop naar de Guldensporenslag, gekaderd binnen de complexe dynastieke en feodale verhoudingen van de late 13de eeuw. Falter analyseert nauwgezet en gaat op zoek naar het belang en de betekenis van deze belangrijk episode uit onze geschiedenis.
• 1302. Het jaar van de mythe. Rolf Falter, Lannoo, 352 p., 26,99 euro
In de voetsporen van Vincent van Gogh
BOEK • Op een dag ontdekt journalist Lander Deweer dat in het meest opvallende graf van Korsele – de protestantse Geuzenhoek – een vergeten vertrouwenspersoon van Vincent van Gogh begraven ligt: Abraham van der Waeyen Pieterszen. In de zomer van 1879 liep de toen 26-jarige Van Gogh drie dagen en twee nachten om in Korsele deze schilderende dominee te ontmoeten. Hij wilde hem koste wat het kost zijn prille schetsen tonen. Was dit het moment dat Van Gogh besloot om kunstenaar te worden? Een boek over een essentieel puzzelstukje in Van Goghs leven.
• De vergeten voettocht van Vincent van Gogh, Lander Deweer, Atlas Contact, 197 blz., 22,99 euro
Kloosterambachten in beeld gebracht
STUDIEDAG • Kloosters en abdijen hebben eeuwenlang vakmanschap gecultiveerd: hosties bakken, zeep maken, bier brouwen, weven, keramiek vervaardigen, enzovoort. PARCUM maakte er een film over die je tijdens de studiedag kan bekijken en stelt ook een methode voor om immaterieel erfgoed audiovisueel te documenteren. Daarnaast geeft Thomas Quartier osb een lezing over de spiritualiteit van ambachtslieden in het klooster. Na de middag kan je de tentoonstelling ‘In beeld geboren’ bezoeken. De toegang bedraagt 25 euro en is gratis voor religieuzen.
• Maandag 18 september 2023 van 9 tot 16 uur in PARCUM, Leuven. Info en inschrijven: www.parcum.be
Jazzpianist doet Bach
CD • Enkele jaren geleden deelde de beroemde jazzpianist en Bachvertolker Keith Jarrett mee dat hij in 2018 twee beroertes had en waarschijnlijk nooit meer zou optreden en opnemen. Maar in 1994 had hij de sonates opgenomen van de beroemdste van de Bach-zonen, Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788), en deze schat bleef tot nu verborgen. Zoon Bach maakte andere muziek dan zijn vader: zachter en speelser. Bij Jarrett klinken de Würtemberg Sonates ook anders dan bij vele historische vertolkers: vloeiender, zonder aanstellerij en met veel eenvoud eningetogenheid.
• Württemberg Sonatas, Carl Philipp Emanuel Bach, door Keith Jarrett (piano), ECM