John Dickson: ‘Eigen falen toegeven is christendom op z'n best’

De Prijs voor het Christelijke Boek 2023 gaat naar de Australische historicus John Dickson voor zijn boek Schurken en Heiligen (Bullies and Saints), een uitgave van KokBoekencentrum. In het boek stelt de auteur zich de vraag: ‘Is de wereld beter af zonder het christendom?’ Historicus John Dickson brengt ‘een onverbloemde kijk op 2000 jaar christelijke geschiedenis. 

In de verantwoording van haar keuze stelt de jury: ‘Het is een bijzonder goed geschreven boek, erudiet en toegankelijk. Een voorbeeld van goede apologetiek, een genuanceerde ode aan het christendom als onvervangbare bijdrage aan humanisme. Zijn visie op hoe de essentiële uitgangspunten van vijandsliefde en het beeld van God doorwerken In de geschiedenis, is voor christenen een opsteker.’ 

We spraken de auteur in Leuven en legden hem drie citaten voor.

U citeert Barack Obama, die in 2015 een mediastorm veroorzaakte door aan te geven dat christenen, net zoals de terroristische organisatie Islamitische Staat, wreedheden hebben begaan, en dus geen hoge toon moeten aanslaan.

John Dickson: ‘Zonder twijfel. De kruistochten bijvoorbeeld zijn toch hoegenaamd niet te verdedigen? Er wordt wel eens gezegd dat het ‘niet echt in naam van Christus werd gedaan’…. Het religieuze karakter van de eerste kruistocht is overduidelijk. En toch moordde men zonder pardon vijf volledige Joodse dorpen uit. De middeleeuwse kruistochten moeten we zien zoals ze geweest zijn, wat de kruisvaarders gedaan hebben. Toch is het een complexe zaak. Was de eerste kruistocht aanvankelijk geen rechtvaardige oorlog? Maar ze lieten alle principes van Augustinus’ rechtvaardige oorlog varen.

Toen de christelijke soldaten Jeruzalem veroverden, werden ook de krijgsgevangenen meedogenloos afgeslacht.

Obama heeft gelijk. Kijk naar de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), de laatste grote godsdienstoorlog in Europa. Sommige Europese streken werden voor tachtig procent uitgemoord. En toch was deze oorlog in essentie niet religieus. Protestanten en katholieken vochten immers ook onder elkaar. De moordlust van christenen begint al vroeg. De heidense topfilosofe Hypatia werd in maart 415 gruwelijk afgeslacht door een bende woeste christenen onder leiding van een zekere Petrus. Christenen moeten dit aspect van hun geschiedenis durven toegeven. Jezus zei: Waarom kijk je naar de splinter in het oog van een ander, terwijl je de balk in je eigen oog niet opmerkt? Met mijn boek wil ik daartoe bijdragen. Correctie: het verhaal van de smadelijke dood van Hypatia kennen we uit christelijke bronnen. Het eigen falen toegeven is het christendom op z’n best. Weken heb ik mij opgesloten om alle data over seksueel misbruik uit de hele wereld te verzamelen. Lang twijfelde ik om een hoofdstuk aan deze gruwelijke feiten te wijden, want het behoort niet tot mijn academische competentie als historicus. Het is het enige hoofdstuk zonder historisch perpectief, maar wel noodzakelijk.’

Een ander citaat: ‘Jezus Christus schreef een prachtige compositie. Christenen hebben die niet altijd goed uitgevoerd.’

John Dickson: ‘Zelfs de paus kan en kon daar weinig aan doen. Ik herinner mij zijn oproep aan de christenen in Noord-Ierland die elkaar naar het leven stonden. Het Goede-Vrijdagakkoord, dat een einde maakte aan de burgeroorlog, is geen religieus akkoord, om het conflict wellicht ook niet echt religieus van aard was. Katholieken  zijn er autochtone Ieren, protestanten afstammelingen van Engelse en Schotse immigranten. Ik had lang twijfels over de persoon van Karel de Grote, die het christelijk geloof met de wapens opdrong, bijvoorbeeld aan de Saksen. Maar zijn raadgever Alcuinus wees hem op de oude methoden van missionaire aanpassing.

Karel de Grote wijzigde daarop zijn politiek: heidense cultusplekken werden christelijke bedevaartsplaatsen om het volk voor het geloof te winnen. 

Geen moment zou ik willen zeggen dat iemand in Christus moet geloven om zijn ethiekna te volgen. De Australische minister Andrew Leigh noemt zichzelf een atheïst, maar erkent tegelijk dat hij in ethisch opzicht christen is. Ik lees hetzelfde bij de Franse filosoof Luc Ferry. We mogen het christendom niet loslaten. Het verhaal van een God die op het kruis eindigt, klein en vernederd, schept ruimte voor aandacht voor de minste mensen. Het zendt ons in de wereld. Dat is de schitterende melodie. Maar ik probeerde ooit zelf de cellosuites van Bach te spelen, maar dat was er volledig naast (lacht).’

Tot slot: ‘Religion is good for you!’

John Dickson: ‘De wetenschappelijke bevindingen spreken voor zich. 75 procent van 141 onderzoeken meldt dat religiositeit het risico op zelfdoding doet afnemen. Martin Seligman maakt wel een onderscheid tussen extrinsieke religiositeit en geïnternaliseerd geloof. Dat laatste houdt geregeld gebed in, lectuur en het internaliseren van het geloof.

Dat heeft een duidelijke invloed op mentale gezondheid.

Tyler VanderWeele, professor in Harvard, bekrachtigt het positieve verband tussen religieuze deelname en fysieke en geestelijke gezondheid. Religion is good for you! Ook gebeurden er onderzoeken over de band tussen religie en altruïsme en vrijwilligerswerk. Wie naar de kerk gaat, is geneigd om zich ook in voor in buitenkerkelijke initiatieven, in hogere mate zelfs dan seculieren.’

• Schurken en heiligen, John Dickson, KokBoekencentrum, €34,99