Wat is dat nu, de Catechismus? [Boek van de maand]

Boek van de maand januari bij uitgeverij Halewijn is een herdruk van de Nederlandse vertaling van de catechismus uit 1995. Ook het wat handigere en beknopte Compendium van de Catechismus is herdrukt. De catechismus mag niet herleid worden tot een catechetische methode of methodiek, maar is een referentiepunt voor de catechese en catechisten.

Wat is een catechismus?

Het doel van een catechismus is om gelovigen te onderwijzen en dat zit ook in het woord zelf: het Oudgriekse katèchismos betekent ‘het hardop onderwijzen’. De Catechismus van Petrus Canisius (1554) was het eerste boek waarin geloofsonderricht voor volwassenen gegeven wordt in de vorm van vraag en antwoord. Het biedt een overzicht van de katholieke geloofsleer. Bekend bij ons was de Mechelse catechismus, die tot diep in de 20ste eeuw in de Belgische bisdommen diende voor het geloofsonderricht, met vraagjes en antwoordjes. Catechismussen verschilden van tijd tot tijd en van plaats tot plaats.

Waarom kwam er in de jaren 1990 een nieuwe catechismus?

Een keerpunt was het Tweede Vaticaans concilie (1962-1965). De herontdekking van de Bijbelse interpretatie, de bronnen van de liturgie en een nieuwe theologische reflectie openden nieuwe wegen. Het was de al vroeg geformuleerde wens van Johannes Paulus II om een samenvatting van de geloofsfundamenten van het concilie te krijgen. Na zes jaar werk van een groep auteurs verscheen de Catechismus van de Katholieke Kerk (CCC) in 1992.

Eindredacteur was de latere kardinaal Christoph Schönborn, maar de geestelijke vader Joseph Ratzinger/Benedictus XVI.

Veel later noemde deze het een ‘wonder’ dat het boek (meer dan drieduizend paragrafen) ooit verscheen. Sinds 1992 geldt de CCC als een instrument ‘ten dienste van de kerkelijke gemeenschap’, dat de belijdenis van het christelijke geloof vergemakkelijkt. Het is dus vooral een referentietekst voor plaatselijke catechetische werken. (In 2008 verscheen een minder lijvig compendium.)  De CCC bevindt zich tussen de grote magistrale documenten van de Kerk en lokale ‘geloofsboeken’.

Veranderde er wat in de opeenvolgende edities?

In strikte zin niet. De CCC vat de hele traditie van de katholieke Kerk samen, gezien vanuit de intuïtie van het laatste concilie. Maar de leer ontwikkelt en verdiept zich. In deze editie is het standpunt over de doodstraf verscherpt. ‘Daarom leert de Kerk (…) dat de doodstraf ontoelaatbaar is, want het is een aantasting van de onschendbaarheid en waardigheid van de persoon.’ Het radicaal afwijzen van de doodstraf is een ontwikkeling.

Een ander voorbeeld is de leer over het voorgeborchte (naam voor het tijdelijke verblijf van de zielen die na de dood niet meteen toegelaten worden tot de hemel), prominent aanwezig in de oude catechismussen en bron van verdriet voor ouders van bij de geboorte gestorven kinderen. Sinds 2007 is het geen officieel onderdeel meer van de rooms-katholieke theologie en het staat dus ook niet in de CCC. Toch blijven er heikele formuleringen over, zoals de paragraaf over homoseksualiteit (als ‘intrinsiek ongeordend’ omschreven).

Voor wie is dit boek nu?

Een catechismus is een specifiek literair genre. Het is een officiële leerstellige tekst die een precieze synthese van het geloof vormt en een essentiële referentie voor catechetische publicaties.

Het is dus geen leesboek, al zijn er wel katholieken die er aan houden om dagelijks een paragraaf te overwegen.

De CCC is de bron van de catechese, maar niet de enige. Hij dient het Woord van God door de authentieke interpretatie ervan te verzekeren.

• De Catechismus van de Katholieke Kerk is in januari Boek van de Maand. Wie het bestelt via www.halewijn.info, krijgt 10% korting en betaalt slechts €40,50 in plaats van €44,99 (excl. verzending).