Het geluid dat we stilte noemen - Mark Van de Voorde [column]
Bijna elke week lees ik in een krant, een weekblad of een tijdschrift een stuk waarin schrijver of geïnterviewde pleit voor meer stilte. Terecht, maar wat is stilte? Afwezigheid van geluid toch? Dat is niet zo. Er is altijd geluid. Is het niet een hond die blaft in de verte, de wind die ritselt in de bomen, een deur die wordt dichtgeslagen, voetstappen die knarsen op het grind, een bal die tokt op het gravel, de regen die tikt op de plaveien, dan is het je hartslag of je adem die de stilte ritmeert.
Ook de afwezigheid van geluid is dus geluid. Bovendien, de stilte in je huis klinkt anders dan die in de kerk en nog anders dan die in een bos. De stilte galmt blijkbaar van muur naar muur en golft tussen stam en struik. De stilte kent vele resonanties. Ook binnen in jezelf maakt stilte lawaai: je hartslag, de deining van je bloed, de ruis van je gehoor, bovenal de vele gedachten die ongehoord om aandacht schreeuwen.
Je kunt wel gedachteloos proberen te worden, maar geruisloos wordt het nooit. Het geluid van de stilte bestaat dus echt.
Zo'n tien jaar geleden verscheen de cd The Sound of Silence, niet het gelijknamige liedje van Simon en Garfunkel (dat is veel ouder), maar de registratie van de stilte in de St Peter's Church in East Blatchington (East Sussex). Het resultaat was geen afwezigheid van geluid maar een scala van omgevingsgeluiden.
De cd, bedoeld om geld in het laatje te brengen, werd een razend succes. Misschien zegt dat wel dat de mens op zoek is naar de juiste geluidsomgeving om stil te kunnen worden en binnen te kunnen treden ‘in de grote stilte’.
Into Great Silence is de naam van een film uit 2005 van Philip Gröning over het volkomen stille leven van de monniken van La Grande Chartreuse. Er wordt geen woord gesproken, tenzij het woord van gebed. Maar er is enorm veel te horen. Ik denk zelfs dat in de montage de geluiden zijn gemoduleerd om ze sterker te laten klinken. Hoe luider de stilte, hoe ingrijpender ze is.
Stilte bestaat eigenlijk niet. Stilte is altijd ook geluidsbehang. Het noodzakelijke klankdecor waarin je tot jezelf kan komen.
We hebben de juiste omgevingsgeluiden buiten ons nodig om de ware ingevingsgeluiden binnen ons te kunnen horen. Het perfecte geluidsdecor voor het overbrengen van de boodschap, dat kende de Bijbel al. God sprak in het ruisen van een zachte bries, lezen we er.
Ik heb ook ooit stilte opgenomen. Voor een radiodocumentaire over Het Lam Gods van Van Eyck. Daarin zat een interview dat we gingen opnemen in de Gentse kathedraal, maar de galm was er te erg. Opname overgedaan in de studio, maar de klank was er te droog voor de boodschap. We zijn terug naar de kerk gegaan en hebben er de galmende stilte opgenomen. Die Sound of Silence monteerden we onder het interview. Perfect geluid.
Essentie
In de theaterwereld bestaat zoiets als de Pinter Pause. Deze pauzerende stilte is genoemd naar de toneelauteur Harold Pinter die met zijn pauzes van 10 seconden (vaak in het midden van een zin) de dramatische spanning wilde opdrijven. Die stilte houdt de adem vast van het publiek. Heel even hoort de zaal, die alert is voor elk woord uit de mond van de acteurs, de echo van de stilte (vóór de storm van woorden).
Stilte is het geluid van de emotie. Dat weet elkeen die troostend bij iemand zit. Soms is het moment dat je ophoudt met spreken, het meest troostend. Dan zoek je niet langer naar argumenten om te troosten, maar laat je de troost van invoelen, aanvoelen, meevoelen spreken. Die is woordeloos, maar niet geluidloos. Het lijkt zelfs of de volumeknop van de omgevingsgeluiden wordt opengedraaid.
Stilte is ook het geluid van respect dat emoties kan kanaliseren.
In onze emocratische cultuur van emotioneel exhibitionisme kan zwijgen heilzaam zijn. Misschien is het daarom dat na rampen en dramatische gebeurtenissen de natie stilstaat. Letterlijk. En zwijgt. Letterlijk. Enkele minuten. Voor de eerste keer gebeurde dat in Groot-Brittannië op 11 november 1919, op de eerste verjaardag van de Wapenstilstand. Stilte die verenigt en elkeen de tijd gunt om in zijn eigen ziel te dalen.
Daarom is stilte essentieel in elke religie. Wie de stilte contempleert, ontdekt zijn diepste verlangen en wordt vrij. Hij maakt zijn hoofd leeg, om zijn ziel te laten vullen. Maar daarvoor hebben we de juiste omgevingsgeluiden nodig. Vandaar wellicht de belangstelling voor abdijen. Je vindt er het geluid dat we stilte noemen.