Joodse regels blijven lezen

Geen varkensvlees eten, op sabbat geen vuur maken (en dus ook niet koken of een auto gebruiken), de besnijdenis van jongens, geen vlees en melk mengen, de haarlokken aan de oren niet bijknippen. Het zijn slechts enkele van de voorschriften uit de wetboeken van het Oude Testament die vrome joden nog altijd onderhouden. Reeds in de tijd van de apostelen werd beslist dat christenen de meeste van die voorschriften niet navolgen, maar toch staan ze in de Bijbel.

Tijdens de veertigdagentijd lezen we in de liturgie geregeld uit de joodse ‘wetboeken’ Deuteronomium en Leviticus waarin de regels en het voorschriften voor het jodendom zijn te vinden. „Woord van God”, zo antwoorden christenen na de lezing, terwijl ze de die regels helemaal niet navolgen. Bijbelwetenschapper Jean Bastiaens van Bijbelhuis Zevenkerken en kanunnik Hendrik Hoet, expert in de joods-christelijke dialoog, menen dat de Thora ook voor christenen van grote betekenis blijft.
– Wat is de joodse Wet?
Jean Bastiaens • Het begrip ‘wet’ is problematisch, want dat komt als aanduiding voor het geheel van Mozes’ vijf boeken niet voor in de teksten. Het gaat steeds om concrete ‘voorschriften’, ‘regels’ en ‘verordeningen’. Thora betekent ‘onderricht’, ‘wijze les’. Aan de priester werd een kwestie voorgelegd en hij gaf een richtlijn (een thora) om na te volgen. De Griekse Bijbelvertalers gingen nomos, wat ‘wet’ betekent, gebruiken als vertaling van thora. In het Latijn werd dat vervolgens lex en daardoor groeide een juridische interpretatie van het begrip, maar het is eigenlijk een verraad van wat Thora betekent. Die omvat immers ook de lessen uit de verhalen over het begin, de aartsvaders en de uittocht, die richting willen geven aan het leven. Het slaat ook [node:field_streamers:0] op de voorschriften, allereerst de Tien Woorden.
Hendrik Hoet • Joden die de vele voorschriften volgen, zeggen dat ze dat doen omdat God dat heeft gezegd. Het volgen van de regels herinnert hen aan Gods bestaan. De beleving van de voorschriften door joden als een getuigenis voor anderen kan ook ons, christenen, inspireren. Dat verschaft ons een andere blik. Probeer de ander te begrijpen uit zichzelf. Dat doen we te weinig en daarom is dialoog zo noodzakelijk. Ook wij herinneren ons voortdurend de daden van God, door het lezen uit de Bijbel, tijdens de liturgie… Zijn er dan geen verschillen tussen joden en christen? Jazeker, het christendom is geen godsdienst van het Boek, maar een godsdienst van Jezus’ Geest.
– Jezus en de apostelen waren joden. Hoe keken zij naar de regels?
Hendrik Hoet • Jezus is de Wet niet komen opheffen, kijk maar naar de Bergrede. Jezus’ interpretatie is echter anders dan die van de farizeeën. Het huidige jodendom is een evolutie van de farizeïsche en rabbijnse traditie. Orthodoxe joden blijven trouw aan 613 wetten die de Talmoed distilleerde uit de Bijbel in de loop van de tweede eeuw en die in Jezus’ tijd dus niet bestond. Christenen zeggen dat hun sleutel om de Wet te begrijpen de liefde is zoals Jezus die incarneert. Christenen relativeren ook de besnijdenis, [node:field_streamers:1] wat een ingrijpende stap was en voor de joden zonder meer te verregaand. Vergelijk het met christenen die beweren dat men niet gedoopt hoeft zijn om christen te zijn. Joden houden zich nog steeds strikt aan voorschriften. We mogen ons afvragen of niet veel van de sabbatsrust verloren gaat voor de samenleving omdat wij het gebod sterk relativeren. Eigenlijk houden wij er ons niet aan.
Jean Bastiaens • Niet alleen de verboden en geboden vormen de Thora, de verhalen geven er een omkadering aan. Er is daarnaast ook de mondelinge toelichting, de interpretatie, vervat in de midrasjiem en de Talmoed. Het becommentariëren is nooit ten einde. Dat zien we Jezus bijgevolg op zijn beurt doen. Hij voegt zich in die traditie. In de Bergrede citeert Hij zesmaal uit de Thora en gaat hij erop in. Ik chargeer wat, maar het evangelie is een gezaghebbend commentaar bij de Thora. Plaats Jezus dus naast twee grote rabbijnen uit dezelfde tijd, Hillel en Sjammai. Eerstgenoemde wees de gulden regel als fundament aan, doe niet aan een ander wat jij zelf niet wilt.
– Hoe kunnen of moeten we als christenen kijken naar die voorschriften?
Jean Bastiaens • Ook voor christenen blijft de Thora richtinggevend, met de talrijke verhalen die telkens opnieuw geïnterpreteerd moeten worden. Hoeveel christelijke theologie is niet gebaseerd op Genesis? Maar ook de voorschriften zijn richtinggevend voor ons. De katholieke catechismus wijdt een uitvoerig hoofdstuk aan de betekenis van de Tien Woorden. Lees de Heiligheidswet uit Leviticus. Dat zijn ook voor ons essentiële richtlijnen. Praktijken zoals iemand stenigen, waren al in Jezus’ tijd discutabel. De Bergrede toont hoe Jezus met de Thora omgaat. Hij verruimt en radicaliseert de geboden.
– Waarom is de breuk tussen joden en christenen er dan gekomen?
Hendrik Hoet • Die breuk gebeurde doordat niet-joden Jezus Christus wilden volgen en het geloof in de ene God wilden aannemen. In Paulus’ tijd waren vele niet-Joden geïnteresseerd in het jodendom omdat het heidendom en de Griekse filosofie hen geen vervulling schonk, maar de besnijdenis was voor velen een stap te ver. Paulus leert dat de besnijdenis eigenlijk niet nodig is. In de Galatenbrief lezen we over het conflict dat daaruit voortkwam. Hoe waren Joden en Grieken/ Romeinen, toch de bezetters van Israël, te verzoenen? Paulus predikt dat allen één volk zijn. Hoe meer niet-Joden er zich aansloten bij de Jezusbeweging, hoe groter de afstand werd. De sabbat verschoof naar de zondag en beide groepen groeiden uit elkaar. Driehonderd jaar later maakte Johannes Chrysostomos zich nog boos toen hij joodse elementen ontdekte bij christenen. Bij Ambrosius hetzelfde. Dat anti-judaïsme van de kerkvaders moet in de juiste context worden gezien.
Jean Bastiaens • De Thora is niet opgegeven of opgeheven. Niet-Joden konden niet voldoen aan alle regels. Het was onmogelijk hen te belasten met alle voorschriften. We moeten genuanceerd kijken naar de manier waarop in het Nieuwe Testament wordt gesproken over ‘de wet’, anders vervallen we in het oude paradigma, namelijk dat de Kerk Israël vervangt.
– In prediking en catechese riskeren we polarisatie tegenover de joodse regels. Hoe kunnen we dat ‘zachte’ anti-judaïsme ontwijken?
Hendrik Hoet • Dat moet worden ontkracht. Joden zijn onze broeders en zusters. Er is maar één God en wij allen zijn zijn kinderen. Wij putten uit dezelfde bronnen. Ik ben niet geneigd te zeggen dat het jodendom de oudere broer van de het christendom is. Het huidige jodendom komt voort uit dat in Jezus’ tijd, zoals ook het christendom daarvan een evolutie is. Na de verwoesting van de tempel in het jaar 70 bleven er nog twee tendensen van het jodendom over, de farizeeën en de beweging van Jezus, die een concurrerende interpretatie van de Thora hadden. Het christendom groeide uit tot een zelfstandige religie, maar wij hebben geen reden om ons af te zetten tegen de joden.