Huilend kind © Pixabay
De schreeuw na seksueel misbruik: 5 accenten in de reactie van paus Franciscus
Net als bij enkele andere staatsbezoeken, zal paus Franciscus tijdens zijn verblijf in België slachtoffers van seksueel misbruik ontmoeten. Wat heeft de hartverscheurende schreeuw van mensen wiens leven onherstelbaar beschadigd werd door vermeende volgelingen van Jezus teweeggebracht bij de paus? We onderscheiden voor jou 5 accenten in zijn reactie.
#1 Respect
Wat alleszins opvalt, is de respectvolle manier waarop de paus wil omgaan met slachtoffers. Dat respect blijkt vooreerst uit de bereidwilligheid om hen persoonlijk te ontmoeten. In landen als de Verenigde Staten (2015), Chili (2018), Ierland (2018), Canada (2022) en Oost-Timor (2024), waar seksueel misbruik sterk aan het licht kwam, maakte de paus reeds tijd om hun verhaal te beluisteren. Hij wil daarmee laten voelen dat hij – in tegenstelling tot het gedrag dat ze van een aantal geestelijken moesten ervaren – wél naar hen luistert én hen ook echt gelooft.
'Weet alsjeblief dat de Heilige Vader je hoort en jou gelooft.' (Toespraak voor slachtoffers in Philadelphia, 2015)
De paus tracht erkenning te geven aan de diepe pijn van slachtoffers. Hij verzekert hen daarbij ook van Gods nabijheid. Al die keren dat de Kerk nalatig handelde, was God niet daar te vinden, maar wel in de schreeuw van de slachtoffers. Niet de daders onder de geestelijken, maar de slachtoffers zijn 'heilige mannen en vrouwen die ondanks alles dapper bleven staan'. In zijn ‘Brief aan het Volk van God’, die de paus in 2018 schreef na het verbijsterende onderzoeksrapport over seksueel misbruik door priesters in Pennsylvania, staat de schreeuw van de slachtoffers centraal:
'De hartverscheurende pijn van deze slachtoffers, die het uitschreeuwen tot in de hemel, werd lang genegeerd, stil gehouden of het zwijgen opgelegd. Maar de schreeuw was krachtiger dan alle maatregelen die haar tot zwijgen wilden brengen (...) De Heer hoorde die roep en liet ons opnieuw zien aan welke kant Hij staat.'
Toch maakte ook de paus fouten. De boodschap die hij bijvoorbeeld met zijn bezoek aan Chili in januari 2018 meegaf, was immers dubbelzinnig. De paus steunde aanvankelijk de bewuste bisschop Juan Barros toen die werd beschuldigd van het stilzwijgen van feiten rond misbruik. Later zou de paus zijn mening moeten herzien.
Het zich persoonlijk gezien en écht beluisterd voelen door de paus blijft voor vele slachtoffers van groot belang, zoals recent nog bleek uit de open brief die Belgische slachtoffers van seksueel misbruik aan hem schreven naar aanleiding van zijn bezoek aan ons land. 'U heeft zich nooit tot ons gericht,' zo stellen ze scherp. We hopen van harte dat de ontmoeting die binnenkort gepland staat, alvast voor een aantal mensen tegemoet kan komen aan deze diepe nood.
#2 Heilige woede?
Godvergeten deed in onze contreien veel ‘heilige woede’ oplaaien. Is er voldoende heilige woede te vinden bij de paus rond dit wereldwijd misbruikschandaal? Enerzijds kan opvallen dat Franciscus geregeld – en misschien ‘te vlug’ – de vraag naar vergeving stelt en bisschoppen die nalatig waren omtrent misbruikschandalen bemoedigt om zich te bekeren en te hopen op ‘licht na de duisternis’. Anderzijds laat de paus ook duidelijk zijn afkeer klinken voor ieder die op de een of andere manier mee verantwoordelijk is voor berokkende schade.
'De misdaden van seksueel misbruik beledigen onze Heer, veroorzaken fysieke, psychologische en spirituele schade aan de slachtoffers en beschadigen de gemeenschap van gelovigen.' (Vos Estis Lux Mundi, 2019)
In zijn kersttoespraak tot de Romeinse Curie op 21 december 2018 vergeleek hij daders binnen de Kerk met 'wrede wolven die klaarstaan om onschuldige zielen te verslinden' en haalde hij scherp uit:
'Denk aan de woorden van Christus: ‘Wie een van deze kleinen die in mij geloven doet zondigen, het zou beter voor hem zijn als een grote molensteen om zijn nek werd gehangen en hij in de diepte van de zee werd verdronken. Wee de wereld vanwege de schandalen! Want het is noodzakelijk dat schandalen komen, maar wee de mens door wie het schandaal komt!’ (Mt 18:6-7).'
Ook in zijn eindtoespraak na de Top rond seksueel misbruik in februari 2019 klonk een krachtige veroordeling vanwege de paus:
'Ik doe een innige oproep voor een totale strijd tegen het misbruik van minderjarigen, zowel seksueel als op andere gebieden, tot alle autoriteiten en individuen, want we hebben te maken met afschuwelijke misdaden die van de aardbodem moeten worden weggevaagd.'
De paus veroordeelt niet alleen met strenge woorden, maar gaat ook over tot sancties. Verschillende kardinalen, bisschoppen en priesters die schuldig werden bevonden van misbruik of het toedekken ervan, zette hij uit hun ambt of werden tot aftreden gedwongen na interne onderzoeken door het Vaticaan. Velen boden ook zelf hun ontslag aan. Opmerkelijk in dit verband was het collectieve ontslag van 34 bisschoppen uit Chili, waarvan de paus er een aantal ook heeft aanvaard.
#3 Schuldbekentenis
Hand in hand met een veroordeling van de misdaden van seksueel misbruik, klinkt een publiekelijke verontschuldiging voor de schade die de Kerk bij zovele mensen heeft aangericht. Het is duidelijk dat de paus hun door machtsmisbruik getekende levens belangrijker acht dan de reputatie van de Kerk.
'Met schaamte en berouw erkennen wij als Kerk dat wij niet waren waar wij hadden moeten zijn, dat wij niet tijdig hebben gehandeld door de omvang en de ernst van de schade te beseffen die zoveel levens heeft getroffen. (…) We toonden geen zorg voor de kleinen; we lieten ze in de steek.' (‘Brief aan het Volk van God’, 2018)
Zoals reeds aangehaald, heeft de paus ook persoonlijke fouten toegegeven in het inschatten van dossiers. Waar hij aanvankelijk de van nalatigheid beschuldigde Chileense bisschop Juan Barros verdedigde tijdens zijn reis naar Chili in januari 2018, gaf hij in een latere brief aan de bisschoppen van Chili zijn ernstige beoordelingsfouten toe:
'Wat mezelf betreft, erken ik – en ik wil dat u dit getrouw overbrengt – dat ik ernstige fouten heb gemaakt in de beoordeling en perceptie van de situatie, met name door het gebrek aan betrouwbare en genuanceerde informatie.'
Aan het einde van de brief vraagt de paus uitdrukkelijk 'om nooit op te houden met bidden voor hem'.
#4 Concrete acties ter preventie
Hoewel critici terecht benadrukken dat er nog veel werk is op het vlak van implementatie, heeft paus Franciscus belangrijke hervormingen doorgevoerd om een cultuur van transparantie en verantwoordelijkheid binnen de Kerk te bevorderen.
In 2014 richtte Franciscus de Pauselijke Commissie voor de Bescherming van Minderjarigen op om de Kerk te adviseren in initiatieven die minderjarigen en kwetsbare personen beschermen. Deze commissie bestaat uit deskundigen, waaronder ook ex-slachtoffers, opdat de stem van slachtoffers ook zou worden geïntegreerd in de beleidsontwikkeling. Ter gelegenheid van het tienjarige bestaan van deze Commissie bevestigde de paus haar opdracht in maart dit jaar:
'Ik heb jullie gevraagd de Kerk te helpen in het creëren van een steeds veiligere plek voor minderjarigen en de meest kwetsbare volwassenen.'
In februari 2019 vond er op initiatief van de paus de reeds vermelde ‘Top rond seksueel misbruik’ plaats in Vaticaanstad. Deze vierdaagse conferentie over ‘De bescherming van minderjarigen binnen de Kerk’ verzamelde een afvaardiging van bisschoppen wereldwijd en wilde vooral inzetten op de ‘bewustwording’ dat misbruik een probleem is dat de gehele Kerk omvat.
De Congregatie voor de Geloofsleer had al sinds 2001 de bevoegdheid om dossiers over seksueel misbruik van minderjarigen door geestelijken – geclassificeerd als de zwaarste misdrijven (graviora delicta) – te onderzoeken en berechten. Paus Franciscus heeft de bevoegdheden en procedures van deze congregatie echter op verschillende manieren versterkt en uitgebreid.
- In zijn motu proprio ‘Like a Loving Mother’ (4 juni 2016) bepaalde de paus dat niet alleen misbruik zelf, maar ook de nalatigheid om adequaat te reageren op beschuldigingen van seksueel misbruik een reden kan zijn om bisschoppen en religieuze oversten uit hun ambt te zetten.
'Aan niemand mag een zwijgplicht worden opgelegd met betrekking tot de inhoud van zijn of haar melding.'
- Het motu proprio ‘Vos Estis Lux Mundi’ (7 mei 2019) verplichtte onder meer alle diocesane kantoren om meldpunten in te stellen en procedures te volgen voor het behandelen van klachten.
- In Normae de Gravioribus Delictis (december 2019) verhoogde de paus de leeftijd voor de bescherming van minderjarigen in gevallen van pornografie van 14 naar 18 jaar. In dit verband kan ook verwezen worden naar de toespraak van de paus op het Congres over ‘De waardigheid van het kind in de digitale wereld’ op 6 oktober 2017 in Rome, waarin hij sterk waarschuwt voor de gevaren van ‘sexting’, ‘sextortion’ en pornografie:
'We hebben de vrijheid die nodig is om technologie te beperken en te sturen; we kunnen het in dienst stellen van een ander soort vooruitgang, een die gezonder, menselijker, socialer, integraler is (Laudato Si', 112).'
- Eveneens in december 2019 schafte Paus Franciscus het zogenoemde ‘pauselijk geheim’ af in casussen van misdaad die vernoemd zijn in de voorgaande twee documenten. Sindsdien zijn interne onderzoeksrapporten in dergelijke zaken toegankelijker voor gerechtelijke autoriteiten buiten de Kerk.
#5 Het visioen van ‘een nieuwe Kerk’
Tijdens veel gelegenheden benadrukt de paus dat 'de Kerk op een nieuwe manier moet ontwaken' na het misbruikschandaal. Twee elementen staan voor hem centraal in die nieuwe manier van Kerk vormen.
Ten eerste zal het een Kerk ‘in gebed’ moeten zijn, die voortdurende waakzaamheid uitoefent over het eigen hart en zich voortdurend door Christus laat bekeren. Alleen dan kan er nog toekomst zijn na de begane feiten.
'Ik nodig het hele trouwe gelovige volk van God uit voor een boetedoening van gebed en vasten, volgens het bevel van de Heer. Dit kan ons geweten wakker schudden en onze solidariteit en toewijding aanwakkeren tot een cultuur van zorg die ‘nooit meer’ zegt tegen elke vorm van misbruik.' (‘Brief aan het Volk van God’, 2018)
Hoewel dit uiterst pijnlijk kan zijn voor slachtoffers, bestaat er in die Kerk van boetedoening ook ruimte voor nieuwe kansen voor geestelijken die nalatig reageerden bij seksueel misbruik. In een brief aan de bisschoppen van Chili in 2018, bijvoorbeeld, benadrukte Franciscus zijn intentie om niet te veroordelen, maar vooral samen naar constructieve oplossingen te willen zoeken toen hij ze alle 34 naar Rome riep:
'Ik heb me deze ontmoeting voorgesteld als een broederlijk moment, zonder vooroordelen of vooropgezette ideeën, met als enige doel de waarheid te laten oplichten in ons leven.'
In tweede instantie moet er in een Kerk die zich wil afkeren van seksueel misbruik afstand worden gedaan van elke vorm van klerikalisme, aldus de paus. Dit klerikalisme kan trouwens zowel leken als geestelijken kenmerken.
''Nee' zeggen tegen misbruik, is ook nadrukkelijk ‘nee’ zeggen tegen alle vormen van klerikalisme. (…) Zonder de actieve deelname van alle leden van de Kerk zijn alle inspanningen om de cultuur van misbruik in onze gemeenschappen met wortel en tak uit te roeien en de noodzakelijke dynamiek voor degelijke en realistische verandering teweeg te brengen, tevergeefs.' (‘Brief aan het Volk van God’, 2018)
Merk op dat het bovenstaande citaat uit een reeds veel geciteerde brief zich niet richt tot kerkleiders, maar tot het gehele ‘volk van God’. In de meer recente uitspraken van de paus rond seksueel misbruik zie je dan ook een duidelijke verwevenheid met het synodale proces dat hij sinds 2021 met de Kerk wil gaan.
'Het zal precies dit heilige Volk van God zijn dat ons zal bevrijden van de plaag van het klerikalisme, dat de vruchtbare grond is voor al deze schandalen.' (Eindtoespraak van de paus na de top over seksueel misbruik, 2019)
Zij die zo vaak slachtoffer zijn geweest van misbruik, zullen paradoxalerwijze de nieuwe toekomst voor wereld en Kerk mogelijk maken. Herhaaldelijk pleit paus Franciscus voor de kracht van kinderen en jongeren. Treffend in deze context was zijn oproep aan Inuit-kinderen en -ouderen in een basisschool in Iqaluit, Canada op 29 juli 2022, een bezoek dat in het teken stond van ontmoeting met slachtoffers van misbruik in de residentiële scholen aldaar:
'Elke dag word je geroepen om nieuw licht in de wereld te brengen, het licht van je ogen, het licht van je glimlach, het licht van de goedheid die jij en jij alleen kunt brengen.'
Aan de volledige implementatie van alle maatregelen tegen seksueel misbruik binnen de Kerk dient nog hard te worden gewerkt, maar een begin van de weg is resoluut gemaakt en opent zich naar een hoopvolle toekomst.
De onderstaande infographic brengt die weg in beeld.
Acties van paus Franciscus tegen seksueel misbruik. © Canva
Laatste aanpassing op 28/09/2024 om 13:15
