Duizend dagen oorlog in Oekraïne: hoe ook de Kerken op de proef worden gesteld

Het is een trieste verjaardag: duizend dagen geleden begon de Russische Federatie van president Vladimir Poetin haar grote aanval tegen Oekraïne. De tol na deze duizend dagen is zeer zwaar. Het Amerikaanse dagblad The Wall Street Journal berekende dat de teller van het aantal doden en gewonden intussen al op meer dan een miljoen staat. 

‘Acht miljoen Oekraïners zijn naar het buitenland gevlucht, vijf miljoen zijn vluchteling in eigen land.’ Dat vertelde grootaartsbisschop Svjatoslav Sjevtsjoek van Kiev en Galicië, de primaat van de Grieks-katholieke kerk van Oekraïne, ons drie weken geleden bij een bezoek aan Frankrijk.  ‘Anderhalf miljoen gebouwen zijn verwoest of beschadigd, genoeg om drie en een half miljoen mensen te huisvesten. 3.793 scholen en universiteiten werden verwoest of gebombardeerd, 1.736 gezondheidsfaciliteiten, 630 kerken en religieuze gebouwen.’

Afgezien van deze zware menselijke en materiële tol stelt de oorlog ook de Kerken op de proef. Sjevtsjoek was in Parijs voor de presentatie van een boekje gewijd aan ‘de Kerken en het werken aan vrede in Oekraïne’, uitgegeven onder leiding van professor Antoine Arjakovsky. Arjakovsky is onderzoeksdirecteur aan het Collège des Bernardins. Hij staat bekend om zijn uitgesproken standpunten over het Russisch-Oekraïense conflict; hij heeft paus Franciscus al vaak bekritiseerd omdat deze traag zou zijn geweest om Vladimir Poetin als de agressor te bestempelen. 

De Grieks-katholieke aartsbisschop is genuanceerder: ‘In dienst van de vrede en de internationale samenwerking is het noodzakelijk een onderscheid te maken tussen twee soorten neutraliteit: diplomatieke neutraliteit en morele neutraliteit.’

Opperste scheidsrechter

‘De rol van de paus is traditioneel die van opperste scheidsrechter in de christelijke wereld, dat wil zeggen dat hij ‘geen partij kiest’ voor een van de partijen in geval van oorlog. Deze rol heeft het Vaticaan in staat gesteld — en blijft het mogelijk maken — om een belangrijke rol te spelen bij het oplossen van conflictsituaties over de hele wereld, om kanalen te creëren voor de uitwisseling van gevangenen en om het lijden van de burgerbevolking te verlichten. De diplomatieke acties van de Heilige Stoel getuigen volgens ons niet van morele neutraliteit. In het geval van deze onrechtmatige inval van Rusland in Oekraïne bijvoorbeeld maakt de Heilige Vader een duidelijk onderscheid tussen de agressor en het slachtoffer en steunt hij altijd dat slachtoffer: het Oekraïense volk.’

De steun van grootaartsbisschop Sjevtsjoek voor paus Franciscus - ligt deze niet voor de hand, aangezien de grootaartsbisschop de primaat is van de Grieks-katholieke Kerk van Oekraïne? - belet echter niet dat de woorden ‘de moed van de witte vlag’ die de paus in maart jongstleden tijdens een interview in de mond nam, moeilijk te slikken waren voor de auteurs van deze kleine bundel artikelen. Het was alsof de paus niet alleen aanstuurde op onderhandelingen, maar zelfs op een overgave van Oekraïne aan Rusland.

Verhelderend

Het boekje van Arjakovsky en co. legt uit hoe de Kerken in Oekraïne door deze oorlog tot een golf van oecumenisch entente werden gebracht. Behalve natuurlijk: de Oekraïens-orthodoxe Kerk – Patriarchaat van Moskou. Het Oekraïense parlement heeft deze zomer een nieuwe wet goedgekeurd die religieuze organisaties die banden hebben met Rusland verbiedt. Dat parlement in Kiev bevindt zich in goed gezelschap: bijna 350 orthodoxe theologen van over de hele wereld hebben de doctrine van de ‘Russische wereld’ veroordeeld zoals die in Moskou wordt bepleit door de Russisch-orthodoxe patriarch Kirill en zijn synode. 

Zeer verhelderend in het boek zijn ook de artikelen van Serhii Shumylo en Vlatko Maric.

Kerkhistoricus Serhii Shumylo laat zien hoe het discours van Kirill (geboren Vladimir Mikhailovitsj Goendjajev) stap voor stap geradicaliseerd is.

Minderbroeder Vlatko Maric, aalmoezenier van Pax Christi in Frankrijk, schrijft over de katholieke en orthodoxe Kerken in Oekraïne door de geschiedenis heen. 

Goendjajev

Wij zijn ons in het Westen onvoldoende bewust van wat Goendjajevs traject is geweest sinds de implosie van de Sovjet-Unie. Het was inderdaad de latere patriarch die aan de basis stond van De raad van het Russische volk wereldwijd, die voor het eerst van zich liet horen in 1993, in een poging om de oude Russische communistische partij en haar ideologie te vervangen door een nieuw nationaal discours ter consolidering van de post-Sovjet-elites. 

Het presidium van deze organisatie, die lang als marginaal werd beschouwd, omvat ook Alexander Doegin, occult filosoof en neofascist. De diepgaande lectuur van de verklaring Heden en toekomst van de Russische wereld, op 27 maart jongstleden gepubliceerd door het patriarchaat van Moskou, omvat alle elementen die je destijds ook in de nazi-ideologie terugvond. De auteurs die samenwerken met professor Arjakovsky pleiten daarom allemaal voor de verwijdering van de patriarch van Moskou uit de Wereldraad van Kerken.

Antoine Arjakovsky (red.), Les Églises et la construction de la paix en Ukraine, (Colloques & Rencontres), Parijs, L’Harmattan, 160 bladzijden, 18 euro.