Koen Vanhoutte blikt terug op synode: ‘Er blijft veel te doen’

Mijn globale indruk bij de voorbije synodevergadering was dat we er een stevige verdiepingssessie mochten meemaken na de inleidende sessie van oktober 2023. De tweede sessie verliep in de sfeer van een broer-zusterlijke reünie, daar alle deelnemers elkaar reeds kenden. Het was een aangenaam weerzien. De voorbije oktobersessie kende enkele sterke liturgische vieringen: de boeteviering bij het begin, de stemmige en serene oecumenische gebedswake en de sloteucharistie. In tal van tussenkomsten en gesprekken stond de wereld (met oorlog, onrecht, honger, …) sterk op de voorgrond. Maar in de centrale besprekingen en in de eindtekst raakte de wereld wat op de achtergrond. Er was aandacht voor het feit dat de wereld heel wat van de Kerk kan leren, maar de omgekeerde beweging kwam eerder zelden in beeld.

Scherpere focus

Onze verdiepingssessie kende een afgebakend thema: ‘Hoe worden we een meer synodale Kerk?’ Het bord van de inleidende sessie van 2023 werd begin 2024 afgeveegd. Na de open vraagstelling aan het begin van het synodaal proces (2021) kwam in oktober 2023 zowat alles ter sprake. Nu kregen we een duidelijk afgebakend onderwerp en gesprekken met een scherpere focus. Dit werd globaal als positief ervaren. 

Toch betekende dit dat een aantal thema’s van oktober 2023 dit jaar bijna niet meer ter sprake kwamen. Zo was er bijvoorbeeld quasi geen sprake meer van een ‘inclusieve’ Kerk. Tal van thema’s werden begin 2024 door paus Franciscus toevertrouwd aan een tiental studiegroepen die zullen doorwerken tot de zomer van 2025. Bij de synodedeelnemers was er veel begrip voor de nood aan dergelijk voorbereidend studiewerk. Toch rezen er ook veel vragen bij de vage relatie tussen de studiegroepen en de tweede synodesessie. Bij het begin van de oktobersessie 2024 brachten de studiegroepen een korte stand van zaken. Het was wat te kort om goed te zijn. Verderop in oktober kregen de synodedeelnemers de kans om de leden van de studiegroepen te ontmoeten. Op 26 oktober beloofde paus Franciscus om na het eindwerk van de studiegroepen de bisschoppenconferenties te consulteren.

De gesprekken aan de kleine ronde tafels kenden een vlot verloop met de vertrouwde methodiek van het gesprek in de Geest. Open spreken en intens luisteren wisselden elkaar af. Soms groeide er al wat discussie met uitwisseling van argumenten, al bleef dit eerder beperkt. Vrije tussenkomsten in de algemene vergaderingen zorgden voor een soms lang en lastig luisteren. De inputs waren talrijk, noodgedwongen kort, met wisselende thema’s, niet steeds bij het onderwerp van de zitting. Alle inbreng (mondeling en schriftelijk) kende een ingewikkelde verwerking die van de redacteurs veel tijd en geduld vroeg, maar wonderlijk toch tot een stevige eindtekst heeft geleid.

De verdiepingssessie van oktober 2024 kende een sterk vertrouwen in de zelfwerkzaamheid van de synodedeelnemers. Onze gesprekken werden niet gestuurd, maar van onderuit opgebouwd. Toch vonden velen het spijtig dat de theologen te weinig en te laat betrokken werden om als gespecialiseerde krachten ons leer- en gespreksproces vlotter in goede banen te leiden. Er waren geen door theologen voorbereide sneuvelteksten ter bespreking. Onze gesprekken vertrokken steeds van de tekst van het Instrumentum laboris. 

Nieuw waren dit jaar twee woensdagavonden met theologisch-pastorale fora. Het waren telkens stevige vormingsmomenten die toch wat los bleven staan van de synodegesprekken.

Zoals iedere verdiepingssessie had de synodesessie van oktober 2024 soms het wat saaie, vervelende karakter van een herhalingsles. Tal van zaken werden hernomen en vonden daardoor wellicht beter ingang. Globaal vallen er echter heel wat verdiepende momenten te noteren. Er viel heel wat bij te leren. Zo groeide er een stevige theologie en spiritualiteit van synodaliteit die zoveel meer is dan een pragmatische aanpak uit de organisatiekunde. 

Lees ook

Slotdocument synode onder de loep genomen: ontdek de 5 meest concrete en vernieuwende punten

Lees het volledige artikel

Ook kwam er een goede precisering van gemeenschappelijke onderscheiding en kerkelijke besluitvorming, samen met nieuwe aandacht voor procedures die leiden tot meer transparantie en verantwoording bij allen die verantwoordelijkheid dragen in de Kerk. 

Verder werd ook sterk ingezet op het erkennen en bevorderen van een veelheid aan diensttaken voor vrouwen en mannen in de Kerk op basis van hun doopsel. Daarbij werd de eigenheid van het gewijde dienstwerk eerder moeizaam verwoord. We onthouden ook het verlangen om een gezonde decentralisering in de Kerk preciezer te omschrijven. Er werd gesproken over de eigen bevoegdheid van bisschoppenconferentie en continentale bisschoppen-vergaderingen. Er leefde een sterk besef dat de katholieke Kerk bestaat in en door de lokale Kerken.

Zoals te verwachten was, kregen we aan het einde van de Synode geen diploma. We kregen wel heel wat huiswerk. Eerst dacht ik dat het huiswerk vooral voor paus Franciscus zou zijn, van wie verwacht werd dat hij een postsynodale exhortatie zou schrijven. Tot ieders verrassing deelde de paus bij de goedkeuring van de slottekst mee dat hij die tekst nu aan het Godsvolk geeft. Hij voegde eraan toe dat het nu tijd is om woorden in daden om te zetten en de overgang te maken van theorie naar praktijk. 

Na de voorbereiding en de viering van de Synode start nu de volgende fase, die van de receptie. Nu dient gekeken te worden hoe we bepaalde voorstellen bij ons (interdiocesaan of diocesaan) kunnen implementeren. Het vraagt om een prioritering en een tijdspad. Bij dit alles houden we best blijvend voor ogen dat de vernieuwing van de Kerk bekering (spiritueel) en hervorming (structureel) vraagt en steeds in dienst staat van haar zending (een synodale missionaire Kerk).

Tijdens de Synode waren heel wat verfraaiingswerken bezig in Rome met het oog op het komende jubileumjaar. Dikwijls stond er een banner bij met als tekst Giubileo 2025. Roma si trasforma. Hier en daar waren de werken gestart, elders lagen ze weer stil of werden ze hernomen. Het leek me een goed beeld voor de toestand van de Kerk die een transformatie doormaakt: La Chiesa si trasforma. De overgang naar een meer synodale en missionaire Kerk is begonnen, maar nog lang niet af. Er blijft veel te doen …

+Koen Vanhoutte
Hulpbisschop aartsbisdom Mechelen-Brussel