Hoe katholiek was Beethoven?

Naar aanleiding van het Beethovenjaar 2020 buigen historici en musicologen zich opnieuw over de verschillende aspecten van het leven van componist Ludwig van Beethoven (1770-1827). Daarbij komt ook het geloof en of de levensbeschouwing van Beethoven aan bod. Wat daarover zeker geweten is, is dat hij in zijn, aan vaderskant uit Mechelen afkomstige gezin katholiek werd opgevoed. Hij kreeg de kans om al op jonge leeftijd organist te worden in de kerk van de minderbroeders in Bonn. Naarmate hij ouder werd, zou hij volgens de experst de Bijbel almaar minder aanvaarden als geopenbaarde waarheid en bron van geloof. Geweten is dat de componist in Bonn met een groep gelijkgezinden, die aanvankelijk ook de ideeën van Napoleon Bonaparte  erg goed gezind waren, samenkwam. Zij waren van oordeel dat de studie en waarneming van de wereld volstond om te geloven in een Opperwezen of Schepper van het heelal.

Dat neemt niet weg dat het geloof toch ook een belangrijke bron was van verschillende composities, onder meer de al op jonge leeftijd gecomponeerde Mis in C (1807), zijn indrukwekkende Missa Solemnis (1824), en zijn oratorium Christus op de Olijfberg (1803), over de angst van Jezus in de Tuin van Gethsemane voor zijn arrestatie en terechtstelling. Musicologen vestigen ook de aandacht op zes liederen, die door de Duitse moraalfilosoof Christian Gellert werden getoondicht. Beethoven zelf beschouwde zijn Missa Solemnis, die oorspronkelijk bedoeld was als huldebetoon voor de aanstelling van Beethovens beschermheer aartshertog Rudolph als aartsbisschop van Olomouc in Moravië (1819), als een van zijn beste meesterwerken. Het is dan ook geen toeval dat dit werk, dat door kenners wordt omschreven als een persoonlijke en zoekende geloofsbelijdenis van de geniale componist, tot op vandaag nog altijd met de regelmaat van de klok wordt uitgevoerd in de Sint-Stefanusdom in het centrum van Wenen.

Bekend is de uitspraak van de voormalige secretaris van Beethoven in Wenen, Anton Schindler, die bemerkte dat het een van de typische kenmerken was van Beethoven dat hij nooit zijn opinie uitsprak over religieuze onderwerpenof de dogma's van de verschillende christelijke kerken. Volgens andere biografen bestaat er weinig twijfel over dat Beethoven met mensen uit zijn entourage – onder wie de Beierse katholieke theoloog Johann Michael Sailer (1751-1832), een leidende figuur van de Duitse katholieke Verlichting, en zijn kunstpatroon aartshertog Rudolf van Oostenrijk (1788–1831), die in 1819 aartsbisschop werd van Olomouc - religieuze ideeën besprak. De Amerikaan Alexander Thayer, de auteur van een van de eerste wetenschappelijke biografieën over de componist, is ervan overtuigd dat Beethoven de Drie-eenheid verwierp, maar wel geloofde in een persoonlijke God die hij om genade en hulp kon verzoeken en waarbij hij troost kon vinden in tijden van verdriet.

Bron: America Magazine/Bundeskunsthalle

Website van het Museum in het Beethovenhuis in Bonn