De stempel van Bruegel op onze beeld van heksen

De voorstelling van heksen op een bezem, die van generatie op generatie werd doorgegeven, danken wij aan Pieter Bruegel de Oude (1527/1530 – 1569). Dat vertelt Renilde Vervoort, kunsthistorica en curator van de tentoonstelling De heksen van Bruegel, die vandaag in het Sint-Janshospitaal in Brugge start. 

Vervoort: Bruegel heeft de heks niet uitgevonden. Maar dankzij twee prenten gewijd aan het thema Sint-Jacob en de tovenaar, die kort daarna door de Antwerpse prentenuitgever Hieronymus Cock ook als gravure op de markt werden gebracht, raakte Bruegels beeld van de heks ruim bekend en verspreid.

Schouw en bezem

Pieter Bruegel de Oude haalde de elementen voor zijn heksenvoorstelling uit de toen al circulerende volksvertellingen en legenden. Hij koos resoluut voor de bezem, introduceerde de schouw als uitgang voor heksen, beeldde in de haard de heksenketel af waarin de heksen tovermiddelen brouwden en omringde hen met kostbare spullen zoals de magische cirkel of toverboeken.

Later werden ook elementen als de heksensabbat, de toverstaf en de kat als trouwe bondgenoot toegevoegd.

1150 à 1250 heksen terechtgesteld

Al bij al bleef de vervolging van de als heksen beschouwde mensen in de Lage Landen beperkt, in vergelijking met bijvoorbeeld Duitsland. De vervolging was in de Zuidelijke Nederlanden wel aanzienlijker heviger dan in het noorden, en dan vooral in Frans- en Duitstalige gebieden.

Dries Vanysacker, die zich in de heksenvervolging verdiepte, schat op basis van historisch onderzoek dat de heksenvervolging in de Zuidelijke Nederlanden tussen 1450 en 1685 minstens 1150 à 1250 mensen het leven kostte.

Meer info over de tentoonstelling De heksen van Bruegel