Politici en opiniemakers kiezen sprekende citaten uit encycliek
Bart Staes, Europarlementslid voor Groen
De ontsporing van de menselijke en natuurlijke omgeving gaan hand in hand. We kunnen het milieu niet gepast aanpakken zonder ook de menselijke en sociale degradatie aan te pakken. En die treft allereerst de meest kwetsbaren. [...] Vandaag moeten we beseffen dat een echte ecologische benadering altijd een sociale benadering is. We moeten zowel de roep van de aarde als die van de armen horen. Paragraaf 48-49.
Waarom Bart Staes dit citaat opmerkelijk vindt
Paus Franciscus heeft het bij het rechte eind als hij zegt dat we in het Westen moeten consuminderen en meer rekening moeten houden met de rest van de wereld. Wil de mensheid overleven, dan zal die moeten werken aan transitie en systemische verandering, met als doel het behoud van ecosystemen, sociale rechtvaardigheid en welvaart meer met elkaar in evenwicht te brengen. Dat is ook precies waar groene of ecologische politiek voor staat en ijvert.
Vanuit de groene politieke ideologie is de mens onderdeel van een groot ecosysteem, dat de kern vormt van al het leven op aarde in tegenstelling tot andere ideologieën die economie als kern van het bestaan op aarde beschouwen.
Duurzame ontwikkeling, (niet louter materiële) kwaliteit van leven, sociale rechtvaardigheid en democratisering van een inclusieve economie op meer menselijke schaal, staan daarbij centraal. In het verontrustende fenomeen van klimaatverandering komen alle negatieve aspecten van het moderne, op korte termijn en winst gerichte economische systeem samen. Dat systeem heeft als collateral damage desastreuze sociale gevolgen: grondstoffenschaarste, honger, lucht en watervervuiling, bodemuitputting, klimaatmigratie (26 miljoen klimaatvluchtelingen), ontwrichte lokale samenlevingen en dit vooral in armere delen van de wereld.
Momenteel ontvangt Afrika maar een schamele 5% om zich voor te bereiden op en aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering. Het is onze morele plicht, ook die van grote multinationals, als grootste veroorzakers van het klimaatprobleem, om hen te helpen.
Mensenrechten en gendergelijkheid moeten een fundamenteel principe worden voor de overeenkomst in Parijs. Daarom ondersteun ik de in Genève gemaakte afspraak in februari 2015 om mensenrechten op te nemen in internationale klimaatonderhandelingen. Ik ben daarom ook zeer blij te lezen dat paus Franciscus er precies zo over denkt.
Het goed beheren en bewaren van de planeet zou opnieuw een leidend principe moeten worden van alle politieke partijen en zeker de christelijk geïnspireerde.
Ik ben in ieder geval blij dat Groen – toevallig? – exact op dezelfde dag als de publicatie van de encycliek zijn klimaatcampagne met concrete doelstellingen lanceerde. De komende maanden zal Groen Vlaamse en Belgische ministers blijven uitdagen met concrete beleidsvoorstellen die niet alleen een grote positieve impact hebben op het dagelijks leven maar ook een belangrijke stap zijn in het halen van de klimaatdoelstellingen.
Ivo Belet, Europarlementslid voor CD&V en lid van de milieucommissie
Om de samenleving menselijker te maken, de mensheid meer waardig, moet liefde in het sociale leven (politiek, economisch en sociaal) weer meer waarde krijgen, zodat het een constante en de hoogste norm voor alle activiteit wordt. Paragraaf 230.
Waarom Ivo Belet dit citaat opmerkelijk vindt
De encycliek eindigt met een pleidooi voor meer fatsoen en integriteit, ook in de politiek. Terecht. Al dat gehakketak waar sommigen vandaag veel energie in stoppen, is verspilde energie. In Europees verband kom je sowieso geen stap vooruit, zeker niet in het klimaatdossier, als je geen bondgenootschappen kan afsluiten.
In paragraaf 232 breekt de paus ook een lans voor het middenveld: Een 'community' kan uit de onverschilligheid van het consumentisme losbreken door gezamenlijk op te komen voor kwetsbare mensen of voor een bedreigd publiek goed. Zo heeft hij ook lof voor de coöperatieven die hun verantwoordelijkheid opnemen in het aanboren van hernieuwbare energie en zo uiting geven aan hun gemeenschapszin en hun bekommernis over wat ze nalaten aan hun kinderen en kleinkinderen.
Ook het pleidooi van de paus voor de wekelijkse collectieve rustdag op zondag bevalt me wel. We zouden die in de politiek ook beter toepassen.
Ik zie deze encycliek als een wake-upcall, die overigens nauw aansluit bij de voorstellen van de paus tijdens zijn toespraak in het Europees Parlement vorig jaar. De paus wijst er terecht op dat de klimaatconferentie in Parijs, in december, moet uitmonden in een bindend klimaatakkoord dat ook duidelijke mechanismen bevat om te waken over de uitvoering ervan (controleorgaan, periodieke herziening en sancties).
En dat de rijkere industrielanden zich moeten engageren om de ontwikkelingslanden bij te springen, financieel om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen, maar ook met de input van nieuwe technologie (energiebesparingen en hernieuwbare energie).
Hoewel de paus streng is over de beperkte vooruitgang totnogtoe, ziet hij toch tekenen voor ‘hoop dat de mensheid van het begin van de 21ste eeuw herinnerd zal worden voor het royaal opnemen van haar ernstige verantwoordelijkheid’.
Het pleidooi van de paus dat Europa extra moet inzetten op het behoud en herstel van de biodiversiteit komt ook op het juiste moment. De Europese Commissie is bezig deze wetgeving tegen het licht te houden. Het is evident dat de natuur niet het slachtoffer mag worden van de economische expansie. Als we geen of te weinig oog hebben voor de biodiversiteit in de unie, zullen de kosten van die verwaarlozing ons in de toekomst door de natuur zelf zwaar worden aangerekend.
Jan Wouters, expert internationaal recht
De situatie vereist sterkere en efficiënter georganiseerde internationale instellingen, met functionarissen die eerlijk aangeduid worden door een akkoord tussen nationale regeringen, en die sancties kunnen opleggen. Paragraaf 175.
Waarom Jan Wouters dit citaat opmerkelijk vindt
De paus wijst terecht op de zwakheid van het huidige internationaal (milieu)recht. Er zijn belangrijke beginselen en afspraken gemaakt op de top van Rio in 1992, maar ze zijn vaak slecht uitgevoerd. Hij is terecht kritisch over de laatste wereldconferenties, zoals Rio +20 in 2012, waarvan hij opmerkt dat zij een breed maar ineffectief slotdocument produceerde.
Het probleem is dat landen alleen het kortetermijn nationale belang nastreven en te weinig aandacht hebben voor het algemene globale belang, met inbegrip van de toekomstige generaties.
Waar de paus voor pleit, is een nieuwe multilaterale dynamiek: sterkere en meer slagvaardige internationale instellingen met bekwame internationale ambtenaren, én die de bevoegdheid hebben om sancties op te leggen. Daaraan mangelt het heel vaak in het internationaal recht: zelfs al komt men bindende internationale normen overeen, dan zijn er tekortkomingen bij de uitvoering ervan op nationaal niveau en schort het aan internationale sanctiemechanismen ter beteugeling daarvan.
Nu zijn vele landen, zowel in het Noorden als het Zuiden, in dit bedje ziek.
Terwijl Europa reeds jaren pleit voor de oprichting van een Wereldmilieu-organisatie, zijn met name de Verenigde Staten en landen in het Zuiden hiertegen gekant, uit vrees voor een te machtige internationale instelling die hen de les zou kunnen spellen of zelfs sanctioneren.
Gie Goris, hoofdredacteur Mo*
Halfslachtige maatregelen zorgen enkel voor uitstel van de onvermijdelijke ramp. Het volstaat op middellange termijn niet om natuurbescherming en financieel gewin in evenwicht te houden, of het verdedigen van het milieu en vooruitgang. Paragraaf 194.
Waarom Gie Goris dit citaat opmerkelijk vindt
Deze paragraaf klinkt als een heel duidelijke waarschuwing tegen het afgelikte en opgepoetste verhaal van groene groei dat enkele jaren geleden nog de bovenhand had tijdens de Conferentie over Duurzaamheid en Ontwikkeling in Rio de Janeiro. De paus is heel helder in zijn veroordeling van greenwashing in een wereld waarin de armen de prijs betalen voor de ecologische rampen die veroorzaakt worden door een volkomen scheefgegroeide economie. De sociale en ecologische verantwoordelijkheid van bedrijven wordt vaak gereduceerd tot een serie maatregelen op het niveau van marketing en imagoverbetering.
Dat republikeinse katholieken in de Verenigde Staten geen pap lusten van deze encycliek, verrast niet. Interessanter is het om uit te kijken naar de impact van deze oproep tot fundamentele en structurele gedragswijziging op politici, opinieleiders en zakenmensen die zich vandaag wel opwerpen als de (gematigde) verdedigers van klimaat en biodiversiteit. Zij lijken vooral bezorgd om de problemen te maskeren en hun symptomen te verbergen (paragraaf 26).
Franciscus moet geweten hebben dat de grote meerderheid van de katholieken in het Noorden tot deze groep lauwe gelovigen behoort. Het is moedig van hem om hen niet naar de mond te praten, maar hen profetisch uit te dagen.
Jacques Haers, docent Theologie en Religiewetenschappen aan de KU Leuven
[In deze brief] zal ik wijzen op de intieme band tussen de armen en de kwetsbaarheid van de planeet en op de overtuiging dat alles in de wereld met elkaar verbonden is. Ik zal kritiek uiten op de nieuwe paradigma’s en vormen van macht die voortvloeien uit technologie en oproepen om andere wegen te zoeken om economie en vooruitgang te bedrijven [...]. Paragraaf 16.
Waarom Jacques Haers dit citaat opmerkelijk vindt
In deze paragraaf worden de grote thema's van de encycliek opgesomd, waaronder de intieme band tussen de kwetsbaarheid van de planeet en het lot van onze arme medemensen. De lotsverbondenheid van het geschapene in onze ene wereld is een grondperspectief van paus Franciscus, die eveneens de complexe veelzijdigheid van de ecologische crisis benadrukt. Zo ontstaat het verlangen om tot een breed onderscheidend gesprek te komen over de toekomst van onze planeet. Dit kan dan leiden tot een bevrijdende politiek die zich niet laat ontmoedigen door het spel van persoonlijke belangen of door een vermetel vertrouwen in de technologische mogelijkheid van ongeremde materiële groei in een competitieve wegwerpmaatschappij. De paus moedigt alle bewoners van de planeet aan tot ecologisch burgerschap. Dat houdt creatieve persoonlijke soberheid in, maar ook een politiek bewustzijn dat naar vormen zoekt voor samenwerking op lokaal, nationaal en internationaal niveau.
Franciscus’ kritiek op een door persoonlijk winstbejag aangestuurde markteconomie schiet bij sommigen in een verkeerd keelgat. Zijn onverbiddelijke kritiek op een technocratische manier van denken die uitgaat van ongeremde groei zal ook enkelen in de gordijnen jagen. Maar daar zijn we hem dankbaar voor, zoals ook voor zijn duidelijke steun aan de vele door ecosceptici belaagde wetenschappers die reeds jarenlang moeite doen om ons bewust te maken van de ernst van de huidige klimaatcrisis.
Het Zonnelied van die andere Franciscus moge ons bekeren tot een vernieuwde houding: vreugde en verantwoordelijkheid voor onze wereld.
In de komende jaren zullen theologen nog een kluif hebben aan deze encycliek om het gezonde antropocentrisme in goede termen te verwoorden. Ook politici en wetenschappers, in het bijzonder economisten en sociologen, zullen op zoek gaan naar hoopvolle alternatieven voor huidige wereldbeelden. Waar de mens door een roekeloze zelf-gekeerdheid onze wereld in een benarde situatie brengt, daar mogen we ook geloven dat diezelfde mens speerpunt kan zijn van een levenwekkende verhouding tot ons aller gemeenschappelijke huis.
Bogdan Vanden Berghe, directeur 11.11.11
De ontsporing van de menselijke en natuurlijke omgeving gaan hand in hand. We kunnen het milieu niet gepast aanpakken zonder ook de menselijke en sociale degradatie aan te pakken. En die treft allereerst de meest kwetsbaren. Vandaag moeten we beseffen dat een echte ecologische benadering altijd een sociale benadering is. We moeten zowel de roep van de aarde als die van de armen horen. Paragraaf 48.
Waarom Bogdan Vanden Berghe dit citaat opmerkelijk vindt
Paus Fransiscus maakt in deze paragrafen – en de encycliek in zijn geheel – een duidelijke link tussen sociale problemen en milieuproblemen. Hij legt de vinger op de wonde door het klimaat duidelijk te koppelen aan armoede en ongelijkheid. Ook voor 11.11.11 ligt hier de kern van het klimaatverhaal. We hebben er ook al campagne over gevoerd: 325 miljoen mensen in het Zuiden voelen al aan den lijve de gevolgen van klimaatverandering, een probleem dat onze industrialisatie (en welvaart) grotendeels veroorzaakt heeft. Zoals de paus stelt, is rechtvaardigheid een essentieel element van de milieukwestie. Klimaatrechtvaardigheid, in dit geval.
Dat de paus deze problematiek aanhaalt 6 maanden voor de belangrijkste klimaattop in jaren is volgens mij geen toeval. Hij heeft duidelijk geluisterd naar de voornaamste slachtoffers van de klimaatverandering: de inwoners van de armste landen en vooral de armste inwoners van die landen.
Het politieke belang van deze verklaring mag niet onderschat worden. Klimaatrechtvaardigheid is misschien een evidentie voor ngo’s en milieubewegingen, maar is zeker nieuw voor het grootste deel van het publiek.
Athenagoras Peckstadt, (oecumenisch-orthodox) metropoliet van België
Behalve de katholieke kerk drukten ook andere kerken en christelijke gemeenschappen, en ook andere religies, al hun bezorgdheid uit en boden waardevolle reflecties aan over zaken die we allemaal storend vinden. Om maar 1 treffend voorbeeld te noemen, zou ik de uitspraken van de geliefde Oecumenische Patriarch Bartholomeüs willen vermelden, met wie we de hoop op volle kerkelijke eenheid delen. Paragraaf 7.
Waarom Athenagoras Peckstadt dit citaat opmerkelijk vindt
De oecumenisch-orthodoxe kerk is al lang met deze thematiek bezig. Zo riep patriarch Dimitrios in het jaar 1989 al 1 september uit als Scheppingszondag. Dat gebeurde tijdens een belangrijke oecumenische bijeenkomst in Bazel, het Conciliair Proces Gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping. Patriarch Bartholomeüs staat omwille van zijn talrijke initiatieven ter bevordering van de zorg voor de schepping gekend als de groene patriarch.
Lieve Herrijgers, directeur Broederlijk Delen
Elke ecologische benadering moet een sociaal luik bevatten dat rekening houdt met de fundamentele rechten van de armen en de achtergestelden. Paragraaf 93.
Als we het individualisme kunnen overstijgen, dan zullen we er echt in slagen om een andere levensstijl te ontwikkelen en fundamentele veranderingen in onze maatschappij teweeg te brengen. Paragraaf 208.
Waarom Lieve Herrijgers deze citaten opmerkelijk vindt
Onze partnerorganisaties in het Zuiden vertellen ons telkens opnieuw over de impact van de klimaatopwarming. Droogte, overstromingen, watertekort en verwoestijning treffen hen hard. En wie arm is, beschikt het minst over middelen om weerwerk te bieden. Menswaardig leven is dan niet langer mogelijk. Het is belangrijk en hoopvol dat deze encycliek het ecologische en het sociale vraagstuk samenbrengt in een integrale ecologie.
In onze samenleving vertrekken we al te vaak van de misvatting dat vooruitgang synoniem is voor groei. Nu botsen we op de grenzen ervan. Onze wereld heeft nood aan een nieuw maatschappelijk project. Dat vraagt om radicale keuzes, onder meer voor een duurzame economie die rekening houdt met de draagkracht van onze aarde.
Paus Franciscus roept alle mensen op tot een nieuwe en universele solidariteit. Die moet de toekomst van onze planeet veiligstellen voor de huidige en de komende generaties. Dat kan alleen door het perspectief van de armen in te nemen.
Voor een ontwikkelingsorganisatie die solidariteit tussen de mensen over alle grenzen heen wil bevorderen en die in zijn ontwikkelingswerk vertrekt vanuit de positie van de armsten, is deze encycliek een enorme steun.
We moeten radicaal kiezen voor een samenleving die gebaseerd is op gemeenschap, duurzaamheid en rechtvaardigheid. Ook als we daarvoor onze comfortzone moeten verlaten. Respect voor de waardigheid van iedere mens en respect voor de planeet vormen hierbij de leidraad. Het gaat om meer mens, meer samenleving en meer zorg voor onze aarde. Leven vanuit een ethiek van het genoeg heeft minder te maken met verliezen of inbinden dan met het scheppen van ruimte voor het goede leven.
Het doet deugd dat de paus de persoonlijke levensstijl beschouwt als een hefboom voor maatschappelijke verandering, tegen het defaitisme in.
Peter Tom Jones, transitiespecialist en auteur van Terra Reversa
We moeten dringend een beleid ontwikkelen dat de uitstoot van koolstofdioxide en andere erg vervuilende gassen binnen enkele jaren drastisch kan verminderen. Bijvoorbeeld door fossiele brandstoffen te vervangen en bronnen van hernieuwbare energie te ontwikkelen. Paragraaf 26
Waarom Peter Tom Jones deze citaten opmerkelijk vindt
Deze encycliek is een mijlpaaldocument. De timing in functie van de VN-klimaatconferentie in Parijs is perfect. Dit wordt immers onze laatste kans om mondiale catastrofes te vermijden. Daarom ben ik blij met de duidelijke erkenning van de menselijke oorzaak van het klimaatprobleem en van de grote urgentie.
Een studie wijst uit dat slechts 25% van de republikeinse katholieken in de Verenigde Staten daarin gelooft. Er is dus veel werk aan de winkel.
Als de VS zijn standpunt over de klimaatproblematiek verandert, dan kunnen ook China en andere groeilanden volgen. De paus waarschuwt: Ons geschenk aan de volgende generatie zou wel eens een woestenij kunnen zijn.
Wat ik persoonlijk ook erg belangrijk vind, is de koppeling van het klimaatprobleem aan het sociale vraagstuk. De paus heeft het over een globaal probleem met ernstige gevolgen... gevoeld door de armste mensen. Hij wijst op de verantwoordelijkheid van Westerse landen en hun ecologische schuld.
Hij doet meermaals een oproep tot planetair rentmeesterschap en respect voor de planetaire grenzen. Het klimaat en de integriteit van de biosfeer zijn niet onderhandelbaar, zegt de paus. De zorg voor ons gemeenschappelijk huis noemt hij een morele imperatief. De fundamentele kwestie is rechtvaardige duurzaamheid, toevallig (?) ook de ondertitel van mijn boek Terra Reversa.
De limiet van 2°C respecteren, impliceert een mondiale (her)verdeling van rijkdom, het uitfaseren van fossiele brandstoffen en investeringen en verspreiding van cleantech.
Karel Malfliet, medewerker Ecokerk
Ecologische cultuur kan niet teruggebracht worden tot een serie dringende en gedeeltelijke antwoorden op onmiddellijke problemen van vervuiling en uitputting van bronnen. Er moeten naar een anderen manier van kijken, een andere mentaliteit, een ander beleid, educatief programma, levensstijl en spiritualiteit, die samen weerstand kunnen bieden tegen de aanval van het technocratische paradigma. Paragraaf 111.
Christelijke spiritualiteit stelt een ander verstaan van levenskwaliteit voor. Ze bevordert een profetische en contemplatieve levensstijl, die vreugde vindt in de bevrijding van de obsessie om te consumeren. Het is tijd om een oude les uit verschillende tradities en ook uit de Bijbel terug te vinden: Less is more. Paragraaf 222.
Waarom Karel Malfliet deze citaten opmerkelijk vindt
Vanuit Ecokerk zijn we uiteraard zeer verheugd over de integrale ecologie van Laudato Si. Niet in het minst omdat de encycliek zo nadrukkelijk de band tussen gerechtigheid, vrede en ecologie benadrukt en uitwerkt.
Het citaat dat ik koos gaat nochtans niet daarover. Het viel me speciaal op, omdat het zo nadrukkelijk aansluit bij het pleidooi van Ecokerk en de leden van het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede voor een levensstijl gebaseerd op een ethiek van het genoeg.
Het citaat verwijst ook sterk naar een begrip dat we leerden kennen bij de inheemse volkeren in Latijns Amerika. Aura Lolita Chavez Ixcaquic uit Guatemala: Dit is meer dan een milieucrisis, het is een beschavingscrisis. Dit gaat over het leven. Ons concept van goed leven is, leven in harmonie met de natuur: lucht, water, energie, aarde. In onze cultuur spreken we niet over zogenaamde vooruitgang en ontwikkeling.
Op meer dan één plaats analyseert de encycliek deze beschavingscrisis.
Zowel de armoede als de overconsumptie zijn een probleem voor het goede leven in ons gezamenlijk huis dat aarde heet. Meer nog, onze hele thuis is bedreigd.
Dit is een uitdaging zonder voorgaande in de menselijke geschiedenis. Tegelijk klinkt de encycliek ook bijzonder hoopvol: de mensheid kan die omslag maken. Meer zelfs, we zijn er volop mee bezig.
De actie Het klimaat verandert ook mij van Ecokerk toont dat die hoop terecht is. Mensen getuigen over hun bereidheid om actie te ondernemen en te sleutelen aan hun eigen levensstijl. Ze gaan zich anders verplaatsen, voeden of verwarmen. Ze gaan anders consumeren, vinden de weg naar de deel- en geefeconomie en verminderen hun verbruik van materiaal en energie. Ze nemen groene initiatieven in hun parochie, school, organisaties of bedrijf. Velen ervaren dit leven met een kleinere voetafdruk als een positieve verandering, een groei in levenskwaliteit. Deze mensen tonen ook aan dat er in Vlaanderen een groot (en groeiend) draagvlak bestaat voor de ecologische bekering waar Franciscus voor pleit, en voor de politieke keuzes die in de komende maanden gemaakt moeten worden voor een duurzame ontwikkeling en voor een ambitieus, bindend en rechtvaardig klimaatakkoord.
Grasduin zelf in de integrale tekst van de encycliek Laudato si: