Kijken naar het Concilie om kerkwording vandaag te verstaan

Waarom een nieuw boek over het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965)? En dan nog wel een gedetailleerd verslag van het verloop.

Op de boekvoorstelling van Het Concilie Vaticanum II, van Mathijs Lamberigts en Leo Declerck, op 30 september in Leuven klonken 2 goede redenen:

1. Omdat het Tweede Vaticaans Concilie de belangrijkste gebeurtenis in de katholieke kerk van de 20e eeuw is.
2. Omdat je de Concilieteksten niet goed kan verstaan zonder hun geschiedenis en totaalvisie te kennen.

Concilie was wezenlijk een ‘event’ dat de eindteksten overstijgt

Prof. dr. Leo Kenis (KU Leuven) leidt het boek in en schetst het kerkhistorische belang van het Concilie.

Het boek is een echte geschiedenis van het Concilie. Na de voorgeschiedenis en de context krijg je een relaas van de debatten, zittijd per zittijd, en thema per thema, tot en met de gepubliceerde Conciliedocumenten.

De auteurs willen daarmee de geest van het Concilie tastbaar maken voor de lezer. Mogelijk als voorbereiding op het lezen van de Conciliedocumenten zelf. En die inspanning loont nog altijd de moeite.

Want het Concilie is zonder twijfel de belangrijkste gebeurtenis in de katholieke kerk van de 20e eeuw.

2 kenteringen illustreren dat. Op de 1e plaats is voor veel bisschoppen Vaticanum II het begin van het besef van een collegiaal kerkbestuur. Ineens was interactie mogelijk. En die interactie nam tijdens het Concilie vaak de vorm aan van confrontatie. Er was strijd en discussie. Felle woordenwisselingen waren aan de orde van de dag. Dat hoorde bij het in staat van Concilie zijn.

Op de 2e plaats bracht het Concilie een kentering in de houding van de kerk tegenover de wereld, waarmee wordt bedoeld: de Westerse moderniteit. Daar had de kerk tot dan toe in heel negatieve en afwijzende bewoordingen over gesproken.

Het Concilie betekent het einde van een tijdperk van isolement en gettovorming van de kerk en het begin van het tijdperk van een échte wereldkerk.

Door de moeizame receptie van het Concilie in de decennia erna en groeiende polarisering in de kerk is soms geopteerd voor een interpretatie van het Concilie die de discontinuïteit afvlakt. Maar dat vindt professor Kenis geen vruchtbare piste.

We moeten de Concilieteksten blijven lezen als een kompas voor christelijk leven in deze tijd.

Je moet focussen op het geheel van het Concilie, niet op de details

Prof. dr. Henk Witte (Tilburg University / Universiteit Utrecht) gaat dieper in op het theologische belang van het Concilie.

Het theologische belang van Vaticanum II moet je zoeken in de visie op het geheel. Als je te veel inzoomt op de details, verlies je je in gepingpong en polarisatie.

Een van die totaalkenmerken van het Concilie is de nieuwe spreekstijl die het introduceert. Mogelijk is dat wel dé factor die dit Concilie anders dan alle andere maakt. Kenmerkend is de inspanning om de afstand tot de ander te verkleinen. De Concilieteksten willen anderen insluiten in plaats van uit te sluiten. Ze willen zich niet verheffen boven de ander. Ze willen geen gehoorzaamheid afdwingen, maar wel innerlijke herkenning oproepen. Die toon wordt al gezet in de toespraak van paus Johannes XXIII bij de opening van het Concilie. Daarin roept hij op tot barmhartigheid:

Laten we mensen van vandaag tonen hoe relevant de kerk is, in plaats van veroordelingen uit te spreken.

Dat vergt een decentrering van de kerk. Niet de kerk staat centraal, maar wel Christus en de ander.

Tot slot kijkt professor Witte naar de situatie van de kerk in de lage landen. Die is missionair geworden. We hebben in de Westerse kerk de gewoonte om eerst en vooral het Conciliedocument over de kerk Lumen gentium te lezen. Maar de theoloog Christoph Theobald vindt dat we in het Westen beter zouden beginnen met Ad gentes, het document over de missie. De nadruk zou moeten liggen op kerk worden. Pas daarna is er plaats voor verkondiging, bekering, catechese...

Kerkwording begint niet met priesterschap. Laat staan met gedoe over taken en verantwoordelijkheden. Misschien moeten veel structureren in de kerk eerst imploderen voor het tot ons doordringt dat we meer ‘kerk aan het worden zijn’ dan ‘kerk zijn’.

En wanneer we dat gaan beseffen, geven de Conciliedocumenten belangrijke aanwijzingen.

Het geloof is een verhaal

Kardinaal Godfried Danneels spreekt over de grote impact van het Concilie op zijn vorming en kerkelijk engagement.

In zijn theologische vorming in Rome lag de nadruk op dogma en moraal. Bijbelvorming kwam er niet aan te pas. Dat heeft hij later aan het Grootseminarie van Brugge ingehaald.

Van het Concilie van Trente lazen we vroeger alleen de canones, de besluiten in regelvorm. Nu hebben we zo geen precieze besluiten meer.

Maar het geloof vind je ook niet in precieze, rationele formuleringen. Het geloof is een verhaal. Dat moet je niet zoeken in kerkelijk recht.

In mijn loopbaan heb ik daarom veel exposés geschreven.

Het ambt van bisschop is door het Concilie enorm veranderd. Vroeger kwam de waarheid van boven, van de paus, en druppelde door naar de gelovigen beneden.

Maar we zijn geen koffiezetapparaat. Dat is geen Bijbels beeld van wie geloof heeft.

Mathijs Lamberigts, Leo Declerck. Het Concilie Vaticanum II.
Halewijn, 2015, ISBN 978-90-8528-363-8, 224 pagina’s, 18,95 euro.