Minder groepen, meer individuele pelgrims in bedevaartplaatsen

Kort voor het begin van het bedevaartseizoen op 1 mei is er voor de populaire bedevaartplaatsen in ons land en elders in Europa zowel goed als slecht nieuws. Terwijl het aantal individuele pelgrims toeneemt, blijft het aantal groepen dat op bezoek komt in populaire bedevaartplaatsen als Lourdes, Scherpenheuvel, Beauraing of Banneux dalen. Vooral het aantal georganiseerde parochiebedevaarten loopt jaar na jaar sterk terug.

Rector Luc Van Hilst van de basiliek van Scherpenheuvel: De broederschappen van Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel, die de jaarlijkse voetbedevaarten naar Scherpenheuvel organiseren, blijven heel actief. Maar daarnaast stellen wij wel een stijging vast van het aantal niet-georganiseerde bedevaarders, die overigens ook het hele jaar langskomen. Zij worden allereerst opgevangen in de liturgie van de basiliek, maar ook door de priesters verbonden aan onze basiliek.

Heruitvinding van eeuwenoude traditie

Volgens een recente studie van de Thomas More Academie in Bansberg (Duitsland) hoeft de verschuiving in het bedevaartpubliek allerminst reden tot paniek te zijn. Bedevaartplaatsen moeten op die nieuwe trend wel met een nieuw aanbod inspelen. De traditionele parochie-uitstap met de bus of de trein is nu eenmaal niet meer zo geliefd als vroeger. De studie haalt nog een tweede belangrijker probleem aan. Traditioneel stond een of andere priesterfraterniteit, orde of congregatie - zoals de Salvatoriaanse familie in Scherpenheuvel - in voor de organisatie en de pastoraal van de bedevaartplaats. Door de veroudering van die gemeenschappen van religieuzen is dat vaak niet langer houdbaar.

Volgens de studie staan kerkelijke structuren door het krimpende personeelsbestand in vrijwel alle bedevaartplaatsen voor de uitdaging om op zoek te gaan naar alternatieven. Rector Luc Van Hilst van Scherpenheuvel: De opvang van bedevaarders en bezoekers verloopt allereerst in en rond de basiliek die elke dag van het jaar van 7 tot 19 uur met open deuren de bedevaarders verwelkomt. In het priesterhuisje voor de basiliek is het hele jaar door een priester aanwezig voor het sacrament van de verzoening, gesprek en zegeningen. In het onthaalcentrum De Pelgrim verwelkomen vrijwilligers bezoekers, bedevaarders en groepen. Daar bestaat ook overnachtingsmogelijkheid. Twee paters Salvatorianen zijn aanwezig voor pastorale opvang en begeleiding.

Nieuw aanbod voor pelgrims

De Duitse studie pleit ervoor om op de moderne evoluties in het verlengde van de groeiende individualisering in onze samenleving in te spelen met een nieuw aanbod, gericht op specifieke groepen. Zo wordt sinds een decennium in verschillende Europese bedevaartplaatsen, onder meer in Kevelaer, een jaarlijkse motorbedevaart georganiseerd. Kevelaer heeft overigens ook een bedevaart voor carnavalisten en zijn jaarlijkse Europabedevaart.

Een ander voorbeeld zijn de bedevaartcertificaten die sinds september 2010 in het Waalse bedevaartsoord van Beauraing aan de avontuurlijke bedevaarder worden uitgereikt. Daarvoor zijn bedevaartroutes vanuit Houyet, Wellin, Gedinne, Felenne, Givet, Wancennes, Martouzin en Focant (voor de lange pelgrimsweg) uitgewerkt en officieel als pelgrimweg erkend. Pelgrims kunnen de route te voet of met de fiets afleggen. Volgens het onthaal van het bedevaartsoord zijn sinds de herfst van 2010 tot eind 2015 in totaal 3.698 certificaten voor pelgrims uitgereikt. Vicerector Chris Butaye van Beauraing: De lancering van deze pelgrimsroutes werd ingegeven door het succes van bedevaarten naar Compostela. Bovendien viel het ons op dat het steeds moeilijker is om jongeren en gezinnen met kinderen te bereiken. Deze routes kregen vorm om specifiek deze groep aan te spreken. Bij het uitwerken van het traject werd bovendien getracht om ook de religieuze en culturele centra in de omgeving van het bedevaartsoord op te nemen. Het is onze droom om een Santiago van het Noorden te worden. Met deze routes worden onze bezoekers aangespoord om een stuk te voet of met de fiets af te leggen.

In het bedevaartsoord van Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel worden naast traditionele activiteiten zoals de bedevaartsmis, rozenkrans, kruisweg, aanbidding, lof en de kaarskensprocessie al langer de kans geboden om dagelijks zijn wagen te laten zegenen. Bedevaarders die minder mobiel zijn, kunnen sinds enkele jaren digitaal een aanvraag doen om een noveenkaars te laten branden en hun intentie via de website aan het bedevaartsoord (http://www.scherpenheuvel.be/nl/brand-een-kaarsje) bezorgen. Net als in Beauraing werden ook in Scherpenheuvel een pelrimswandeling van 3 kilometer, een bedevaartroute van 7 kilometer en enkele fietsroutes uitgestippeld. Bij de bewegwijzerde fietsroutes kan gekozen worden tussen drie routes met een traject variërend van 16 tot 37 kilometer. Rector Luc Van Hilst: In samenwerking met de Vlaamse landmaatschappij wordt eraan gewerkt om zeven oude bedevaartroutes in de onmiddellijke omgeving van Scherpenheuvel, onder meer door bewegwijzering, opnieuw toegankelijk te maken. Daarnaast zijn er ook bedevaarten op maat die voornamelijk vanuit De Pelgrim samen met de bedevaarders worden uitgewerkt.

Meer zinzoekers

Volgens verantwoordelijken van onze bedevaartoorden is er nog een andere belangrijke trend, die vooral ook in het succes van de bedevaarten naar Compostela duidelijk wordt. De aangroei van het aantal individuele pelgrims draagt ertoe bij dat bedevaarders een steeds lossere band hebben met de Kerk of vaak zelfs helemaal geen enkele band meer. Zo kwam een wetenschappelijke studie over de bedevaarders naar het populaire bedevaartsoord van Santiago de Compostela in Spanje tot de conclusie dat een op vijf pelgrims (20 %) zinzoekers zijn die niet langer gedoopt zijn. Zij gaan op zoek naar zichzelf, maar willen ook hun eigen fysieke grenzen ontdekken. Ook het toeristische aspect en de belangstelling voor architectuur is bij deze bedevaarders van belang. 

Pastorale kansen

Dat de religieuze motieven bij de individuele pelgrims steeds minder belangrijk worden, moet volgens de bedevaartkenner Martin Lörsch van de Theologische Faculteit van Trier als een pastorale kans worden gezien. Deze mensen moeten op een specifieke wijze worden aangesproken, zodat zij als een ander mens terug naar huis kunnen keren. Pastoraal staat men hier voor de uitdaging om antwoorden aan te reiken op de vragen waarmee deze zinzoekers worstelen. Voor die begeleiding kunnen mensen worden ingezet die daarvoor speciaal zijn geschoold en die het geloof bescheiden en passend kunnen aanreiken. Vicerector van Beauraing Chris Butaye : Wij bieden in onze folders voor de bedevaartsroutes zeven spirituele thema’s aan die een band hebben met de boodschap van de verschijningen in Beauraing waaronder schepping en liefde. Daarbij beperken wij ons aanbod niet strikt tot het katholieke geloof. Er zijn ook filosofische overwegingen en uitspraken over die thema’s verzameld.

Pastoor Luc Van Hilst, de rector van Scherpenheuvel, pleit voor een realistische benadering op mensenmaat: In Scherpenheuvel is het hele spectrum van bedevaarders aanwezig, gaande van mensen die geen enkele band met de kerk hebben tot heel kerkbetrokken gelovigen. De drempel in Scherpenheuvel en andere gevestigde bedevaartsoorden is traditioneel heel laag. Iedereen vindt al veel langer zijn weg naar dit bedevaartsoord. Maar wij stellen wel een sterke toename vast van mensen die hun bedevaartverhaal in het bedevaartboek neerschrijven. Mensen die niet onmiddellijk met de geloofs- en bedevaarttaal vertrouwd zijn, schrijven recht vanuit het hart en brengen dit ook in individuele gesprekken ter sprake. Wij proberen hen de kans te geven om dit een religieuze invulling te geven. Scherpenheuvel is een plaats bij uitstek van volksreligiositeit. Er wordt aan de pelgrims niets opgedrongen, maar er bestaat steeds de kans om van het bestaande aanbod gebruik te maken. Bedevaartsoorden hebben de roeping en de zending om op deze zoektocht naar geloof en zin in te spelen.