Vanwaar toch die ecologische drijfveer van paus Franciscus?

4 oktober is de feestdag van de heilige Franciscus van Assisi. Een goed moment om een artikel onder de aandacht te brengen dat verscheen in het jongste nummer van het Internationaal Katholiek Tijdschrift Communio. Daarin onderzoekt minderbroeder Theo van Adrichem de franciscaanse aspecten van de groene encycliek van paus Franciscus. Die tonen aan hoezeer deze heilige uit het Assisi van de 13de eeuw onze huidige paus inspireert. En hoe actueel de franciscaanse spiritualiteit is voor de wereld vandaag. We vatten de hoofdlijnen samen.

Zo’n 800 jaar na de gebeurtenissen die het leven van ene Francesco in Assisi totaal omkeerden, laat Theo van Adrichem 3 lijnen samenkomen:

• de ontmoeting met de melaatse
• de ontmoeting met de sultan
• de ontdekking van verwantschap met vogels en andere schepselen

Niet alleen in de ontmoetingen met mensen, ook in die met andere schepselen kwam de heilige Franciscus steeds meer broeders en zusters op het spoor, schrijft Van Adrichem. En precies in die ontdekking van algehele verwantschap ligt de kern van paus Franciscus’ integrale visie op ecologie. Alle elementen van de schepping zijn verbonden met elkaar en met God, die alles bijeen houdt.

Geen romantiek, maar wezenlijke verbondenheid

De verbondenheid die Franciscus ervaart met de schepping, is niet gebaseerd op romantische gevoelens, maar op het besef van een wezenlijke verbondenheid in de scheppingsorde, op de overtuiging dat alle schepselen dezelfde oorsprong en dezelfde bestemming hebben: God, als Schepper en Vader.

Alles in de schepping heeft waarde in zich, zo benadrukt paus Franciscus in de encycliek.

Het is een geweldige verenging en verarming schepselen alleen te waarderen omwille van hun bruikbaarheid voor bepaalde doeleinden.

De paus verwijst naar de franciscaanse theoloog Bonaventura voor een theologische onderbouwing van de intrinsieke waarde van alle schepselen. Hij stelt dat in alle schepselen een spoor van de schepper aanwezig is. In de schepping is als in een boek te lezen hoe God zichzelf in zijn werken heeft uitgedrukt.

3 kernwaarden van beide Franciscussen

Het zesde hoofdstuk van de encycliek gaat over de ecologische opvoeding en spiritualiteit. Daarin somt paus Franciscus een aantal overtuigingen, gedragingen en levensstijlen op die wezenlijk zijn voor de franciscaanse spiritualiteit.

1. Dankbaarheid

Danken is voor Franciscus de gewenste grondhouding van de mens ten opzichte van God. Want van Hem komt al het goede voort. En danken heeft voor Franciscus het karakter van teruggeven. Door God dank te zeggen geeft een mens aan God terug wat hij heeft ontvangen.        

Dat teruggeven kan gebeuren met woorden van lofprijzing én door goed te doen ten opzichte van anderen. En wanneer een mens nalaat om op die manier te danken, houdt hij iets achter voor zichzelf en verbergt hij het geld van de Heer zijn God. Dat wil zeggen, dan eigent de mens zich iets toe dat niet van hem is en doet hij een ander te kort.

2. Nederigheid    

Een andere grondhouding die paus Franciscus in dit hoofdstuk noemt is die van de nederigheid. Net zo min als soberheid kan deze grondhou- ding de laatste eeuw op een positieve waardering rekenen, zo schrijft de paus (224). Voor Franciscus is nederigheid een kernwaarde.

Met een beroep op nederigheid zijn mensen klein gehouden en vernederd. Dat is echter een zeer verarmd en verschraald verstaan van die grondhouding, die volledig voorbijgaat aan de grote waarde ervan. Bij nederigheid mogen we denken aan aardsheid, geaard zijn. De aansporing tot nederigheid is dan ook een aansporing om geaard te blijven, met beide benen op de aarde te blijven staan.

Het grote voorbeeld is natuurlijk Jezus Christus, die Zichzelf vernederd heeft, dat wil zeggen is afgedaald en ons menselijke bestaan heeft gedeeld. Daarover heeft Franciscus zich eindeloos verwonderd.

3. Eenvoud

In zijn Testament bindt Franciscus zijn broeders op het hart die eenvoud van het begin te bewaren. Een andere tekst waarin Franciscus over eenvoud spreekt is de Begroeting van de deugden. Daarin verbindt hij steeds twee deugden met elkaar. Hij opent de Begroeting aldus: Wees gegroet, koning Wijsheid, de Heer moge u behouden met uw zuster heilige, zuivere Eenvoud.

Eenvoud bij Franciscus heeft dus te maken met soberheid van levensstijl; met een manier van spreken zonder opsmuk en zonder omhaal van woorden; zich niet inlaten met kwaaddoenerij en kwaadsprekerij en ruimte geven aan een ander die beter is; en met een dienende en nederige houding ten opzichte van anderen.

Harmonie heeft ook gerechtigheid nodig

Van Adrichem besluit: In de inleiding van de encycliek schrijft paus Franciscus dat hij Franciscus ziet als het voorbeeld bij uitstek van de zorg voor wat zwak is, en van een integrale ecologie. Hij ziet hoe Franciscus leeft in een wonderbaarlijke harmonie met God, de ander, de natuur en zichzelf. Zorg voor de natuur, gerechtigheid jegens de armen, inzet in de samenleving en innerlijke vrede zijn voor hem niet te scheiden.

• Bestel het Internationaal Katholiek Tijdschrift Communio, waarvan het dubbelnummer van september (Jg. 41, nr. 3-4) grotendeels gewijd is aan een analyse van Laudato Si'.
• Foto Flickr CCMichele