Van de ziel van het kind tot katholieke dialoogschool

Geef me de ziel van het kind en ik zal de wereld ondersteboven keren. Was die slogan niet ooit het handelsmerk van het katholiek onderwijs? Die indruk kreeg alvast de buitenwereld. Maar de werkelijkheid van het Belgische katholieke onderwijs is heel anders en daarbij valt vooral sterk op hoe dat onderwijs zich met verschillende snelheden en een grote verscheidenheid heeft ontwikkeld.

Dat is slechts een van de inzichten van het nieuwe monumentale boek Katholiek Onderwijs in België. Identiteiten in evolutie 19de-21ste eeuw. De publicatie, die vrijdag in Brussel werd voorgesteld, schetst een complex beeld van het katholieke onderwijs en verduidelijkt dat dit zich in een voortdurende dialoog met de samenleving heeft ontwikkeld.

Het katholieke scholenlandschap is een ongeëvenaard lappendeken dat ook vorm kreeg door het doelpubliek en het type onderwijs

De kracht van lokale verankering

Een van de opmerkelijke vaststellingen is dat het katholieke onderwijsnet ontstaan is vanuit de liberale opvatting van de individuele vrijheid en autonomie van het lokale gezag en dat terwijl er vandaag in bepaalde liberale kringen juist grote weerstand bestaat tegen dat katholieke onderwijs en het confessionele karakter daarvan. Een van de grote troeven van het katholieke onderwijs ligt in de sterke, historische gegroeide lokale verankering. Zo is er een gevoel ontstaan van collectief mede-eigenaarschap, dat tot op vandaag wordt weerspiegeld in de grote gevoeligheid voor de participatie van ouders. Vanuit die verankering kon ook telkens sterk worden ingespeeld op maatschappelijke noden.

Lappendeken

Overigens is het bijzonder vermetel om over twee eeuwen katholiek onderwijs te spreken door de grote verscheidenheid binnen dat onderwijsnet, mee door de inzet en financiële impulsen van de verschillende onderwijscongregaties zoals de jezuïeten, de Broeders van Christelijke Scholen of de salesianen van Don Bosco. Zij zorgden ervoor dat dit onderwijs gestalte kreeg vanuit de voortdurende dialoog en in een spanningsveld tussen het charisma en de inspiratie van hun stichter met de culturele en maatschappelijke trends en evoluties. Deze evolutie verliep overigens allesbehalve lineair.

De katholieke onderwijskoepel zoals wij die nu kennen, bekend als de Guimardstraat, kwam pas in de tweede helft van 20ste eeuw tot stand en tot vandaag speelt die koepel vooral een ondersteunende rol voor de scholen die over een grote autonomie blijven beschikken.

De katholieke school is een werkwoord:

• De tussenkomst van de Belgische staat in het onderwijs werd sterk beknot door een politieke cultuur die historisch gezien sterk werd getekend door het liberale gedachtegoed.
• Al vanaf de 19de eeuw werd een gevarieerd onderwijsaanbod uitgebouwd dat zich op een ander doelpubliek richtte dan de Grieks-Latijnse humaniora.
• De democratisering van het middelbaar onderwijs werd na 1945 ingezet.
• Het Nationaal Secretariaat voor het Katholiek Onderwijs werd pas in 1957 opgericht.
• De lokale inbedding van het katholieke onderwijs zorgde voor de identificatie van de lokale gemeenschappen met het onderwijs waar ze organisatorisch en financieel toe bijdroegen.
• Rond katholieke scholen heeft zich een sterk sociaal (jeugd- en sportverenigingen) en cultureel (toneel, vorming en muziek) leven ontwikkeld.
• Aanvankelijk werd het katholieke onderwijs door een sociaal conservatisme tot zelfs paternalisme gekenmerkt.
• Pas omstreeks 1900 drong het inzicht door dat het onderwijs een belangrijke rol kon spelen bij de sociale emancipatie.  
• Nog tot 1960 werden gehuwde vrouwen als leerkracht geweerd in de scholen, vanuit de eis van totale beschikbaarheid van de ongehuwde vrouw in het onderwijs.
• Tot 1960 bestond een grote variëteit aan educatieve modellen van verschillende congrationele en diocesane tradities.
• Vanaf de jaren 1980 kregen onder impuls van de Guimardstraat onderwijsprojecten vorm waarin de waarden en doelstelling van de onderwijsgemeenschap werden geformuleerd. 

Praktisch

• Katholiek Onderwijs in België - Identiteiten in evolutie 19de–21ste eeuw, ISBN: 978-90-8528-395-9, is een uitgave van Halewijn en kost 49 euro.
• Het boek is beschikbaar in het Nederlands en het Frans, want het is de vrucht van een uitzonderlijke samenwerking tussen Katholiek Onderwijs Vlaanderen en zijn Franstalige tegenhanger SeGEC (Secrétariat général de l’enseignement catholique). Het werd geschreven door een multidisciplinair tweetalig team van 26 onderzoekers onder leiding van de professoren Jan De Maeyer (KADOCKULeuven) en Paul Wynants (UNamur).
• Het is rijk geïllustreerd en telt 570 pagina’s. 
• Bestellen