Bijbel van A tot Z ~ Qohèlèt

De kans is groot dat je nog nooit gehoord hebt van dit woord uit de Bijbel: Qohèlèt. En toch willen we het erover hebben, omdat het toont dat de Bijbelse grondtalen (Hebreeuws en Grieks) niet overlappend zijn met de vertalingen van de Bijbelse teksten in andere talen, zoals het Nederlands.

In een Hebreeuws boek lezen we van rechts naar links, en het boek zelf lezen we van achteren naar voren. De Bijbel lees je dus averechts. Met Martinus Nijhof kunnen we zeggen: Lees maar, er staat niet wat er staat.

In het Hebreeuws of Grieks staat het er dikwijls net anders – meestal wat pittiger, wat verrassender dan in onze vertaling.

Nu zijn er ook Hebreeuwse woorden die moeilijk vertaalbaar zijn. Voor wat wij ‘zonde’ zouden kunnen noemen, heeft het Bijbels Hebreeuws verschillende woorden ter beschikking. Van heel wat Hebreeuwse woorden weten we zelfs niet precies wat ze betekenen, omdat ze in de hele Bijbel maar één keer voorkomen. Dan moeten we onze toevlucht nemen tot de oudste vertalingen en tot de literaire context, om zo dicht mogelijk te komen bij de meest waarschijnlijke betekenis.

Van het Hebreeuwse woord Qohèlèt weet niemand wat het exact betekent.

Prediker, samenroeper, voorganger

Dit woord komt 7-maal voor in één Bijbels boek? Het heeft er zelfs zijn naam aan gegeven. Omdat de betekenis moeilijk te achterhalen is, zijn de meeste vertalingen Maarten Luther gevolgd, die qohèlèt vertaalde met prediker. 

In de Latijnse vertaling lezen we ecclesiastes, waar het woord ecclesia (kerk) in verscholen zit. Die Latijnse vertaling wijst ons wel een goede weg, want volgens de huidige inzichten heeft het Hebreeuwse woord te maken met het verzamelen of samenroepen van mensen, met name dan het bijeenbrengen van het volk Israël – dat wil zeggen het volk van God – in een heilige vergadering.

Zo bezien, zou qohèlèt een samenroeper kunnen zijn, en misschien was deze samenroeper ook wel de voorganger van de heilige vergadering, en zo komen we dan toch weer bij de vertaling die gebaseerd is op Luther: prediker.

Misschien klinkt 'prediker' ons iets te moraliserend in de oren, terwijl samenroepen of bijeenbrengen een dynamische opdracht is.

Een leuk detail is dat het Hebreeuws een vrouwelijke vormuitgang heeft: ‘samenroepster’ (wat méér is dan een ‘omroepster’)!

Toegeschreven aan wijze koning Salomo

Wie is dan die qohèlèt in het boek dat naar hem/haar vernoemd is? De qohèlèt blijkt ‘de zoon van David’ te zijn, en op het moment waarop het boek is uitgekomen ‘koning in Jeruzalem’. Dan moet het dus koning Salomo zijn. Maar: het is onderhand bekend dat het boek van latere tijd is, en dat de auteur het op naam van Salomo heeft gezet omdat deze koning bekend stond om zijn grote wijsheid. Daarvoor hoeven maar 1 Koningen 5,9-14 te lezen:

• God schonk ​Salomo​ zeer veel wijsheid en onderscheidingsvermogen en een veelomvattende kennis van zaken, zo overvloedig als zandkorrels op het strand langs de zee. In wijsheid overtrof ​Salomo​ alle oosterlingen en alle ​Egyptenaren. Hij was wijzer dan alle andere mensen, wijzer dan de Ezrachiet Etan en wijzer dan Machols zonen Heman, Kalkol en Darda; zijn roem drong door tot alle omringende volken.
  Hij dichtte drieduizend spreuken en duizend vijf liederen, over allerlei soorten planten, van de ​ceder​ op de Libanon tot de ​majoraan​ die uit de muur groeit, en over de lopende dieren, de vogels, de kruipende dieren en de vissen. Uit alle omringende landen kwamen mensen om naar ​Salomo’s wijsheid te luisteren, afgezanten van de koningen die over zijn wijsheid hadden gehoord.

Geef toe, deze wijsheid van Salomo is niet minnetjes uitgedrukt, en dus verstaan we dat de anonieme auteur die zichzelf ‘qohèlèt’ noemt (1,12), zijn werk op naam van Salomo heeft gezet. Een goede verkooptruc is nooit mis!

De wijze relativeert en leert: alles is genade

Het boek Qohèlèt wordt in de Joodse synagoge gelezen tijdens het Loofhuttenfeest. Dat feest wordt gevierd in het najaar, bij het vallen van het blad. De sfeer van het boek Qohèlèt past daar goed bij: alles is maar ‘lucht en leegte’, de mens moet ‘maar zwoegen onder de (hete) zon’, en wat levert dat hem op? De relativerende en anti-moralistische toon is verbazend. Waar wil deze prediker naartoe?

Vaak denken mensen dat ze het warm water als eersten hebben uitgevonden (‘Kijk, iets nieuws!’), maar dan blijkt dat hetzelfde al door vorige generaties werd ontdekt. Er is heus niet zoveel nieuws onder de zon!

Het boek brengt ons in een gemoedsgesteldheid van grote relativering: van onze inspanningen, ons druk gedoe, van onze ambities, onze drang naar méér, onze eigenwaan.

Echt een aanrader voor de westerse mens, die zijn eigenwaarde alsmaar wil ontlenen aan prestaties en aan successen.

Als het maar ‘super’ en ‘buitengewoon’ en ‘onwijs (!) knap’ is!

Tip

Leef je ook een beetje op te grote voet en loop je soms eens naast je schoenen? Verlaat dan je huis van zelfzekerheid en bouw een schamele loofhut op je balkon of in je tuin. Pak het boek Qohèlèt en kom weer tot het gelukzalige inzicht dat de koning van Jeruzalem ons schenkt: alles is genade!

Welk woord of begrip uit de Bijbel wil jij laten uitleggen door Jean Bastiaens? Schrijf een reactie hieronder of stuur een mail naar de redactie.