‘Het Laatste Avondmaal’ in Tongerlo: een wonderlijke geschiedenis

In een nieuw boek schetsen twee Vlaamse historici het wel en wee van deze hoog aangeschreven kopie van Da Vinci’s meesterwerk.

Piet De Loof

Arnold Streyters, abt van de norbertijnenabdij van Tongerlo, koopt de kopie van Het Laatste Avondmaal in 1545, een halve eeuw nadat Da Vinci de oorspronkelijke muurschildering maakt in Milaan.
Het doek is liefst 34 vierkante meter groot: 4,24 op 8,02 meter. Het is uiteraard niet de enige kopie, verre van, maar de kopie van Tongerlo wordt beschouwd als een van de meest waardevolle.
Wie schilderde deze kopie? Hoogstwaarschijnlijk één of meerdere van Da Vinci’s leerlingen. Een Amerikaanse historicus beweert dat de gezichten van Jezus en Johannes door de meester zelf zijn gemaakt. (Zie video onderaan deze pagina.)
In wiens opdracht? Koning Hendrik VIII van Engeland wordt genoemd. En Lodewijk XII, die het fresco zo aanbidt dat hij het naar het schijnt op een of andere manier wilde losmaken van de muur.
Zo’n 250 jaar valt het doek in alle rust te bewonderen. Tot na de Franse revolutie.
In 1796 melden zich drie Franse commissarissen om een inventaris van de kunstwerken in de abdij op te maken – en wellicht in beslag te nemen. De abt had de kopie van Het Laatste Avondmaal al elders verborgen. Zeker is dat het doek pas in 1869 terug in de abdijkerk van Tongerlo is.
De abdij van Tongerlo, in geldnood, probeert daarna jarenlang om het doek te verkopen, maar zonder succes. Ook koning Leopold II doet een bod, maar dat is te laag. In 1885 verhuist het voor 17 jaar naar Spalding, waar zich een stichting van de abdij van Tongerlo bevindt. Het werk begint zichtbaar te lijden onder de weinig oordeelkundige transporten en behandelingen.
Begin de 20ste eeuw wordt het gerestaureerd en in de kruisbeuk gehangen. Daar is het nét iets te groot voor, maar dat wordt ‘opgelost’ door er onderaan en links enkele flinke stroken af te knippen – die stroken zijn verdwenen.
In 1929 breekt een zware brand uit in de abdij. In een poging om het schilderij in veiligheid te brengen, wordt het doek met een broodmes uit de lijst gesneden. De ingreep blijkt achteraf onnodig omdat het vuur nooit in de buurt van het doek komt.
In 1958 wordt het doek eindelijk grondig gerestaureerd. Dat gebeurt niet meer ter plaatse, maar in Brussel. Om het doek uit de abdijkerk te krijgen, worden in een binnen- en een buitenmuur van de abdij twee grote sleuven gekapt.
De restauratie zal 8 jaar duren. Intussen wordt in de tuin van de abdij in Tongerlo een apart museum gebouwd, waar het vanaf 1966 te zien is.
In februari 1982 stelen nachtelijke inbrekers 12 werken van Albert Servaes uit het museum. Om binnen te geraken, snijden ze zich letterlijk een weg door Het Laatste Avondmaal.
Intussen is duidelijk dat het museumgebouw niet langer voldoet aan de hedendaagse vereisten om dit belangrijk kunstwerk te herbergen. Onder meer de Topstukkenraad buigt zich nu over het dossier.

Het Laatste Avondmaal naar Leonardo da Vinci, Piet Bonquet en Greet Verschatse, uitgeverij Sterck & de Vreese, 176 blz, 29,99 euro. Koop het boek in de Kerknet-shop.