Een 'noodzakelijk' boek ~ Paul Petzel en Norbert Reck

Elke pastoor, dominee, catechist en godsdienstleerkracht zou dit boek op de werktafel moeten hebben, vindt Jean Bastiaens, die het voorwoord schreef voor de Nederlandse vertaling van Van Abba tot Zondebok (UItgeverij Halewijn). De schatplichtigheid van het christendom aan de joodse traditie gaat hem nauw aan het hart.

Waarom is ‘Van Abba tot Zondebok’ zo’n belangrijk boek?

Jean Bastiaens • Het is zonder meer baanbrekend dat joden en christenen zich samen buigen over termen uit onze gemeenschappelijke geschiedenis om hun oorspronkelijke betekenis beter te duiden en misverstanden uit de weg te helpen. Broodnodig ook, want die misverstanden gaven in de geschiedenis - en nu nog - aanleiding tot anti-joodse gevoelens.

Eeuwenlang werd de christelijke identiteit uitgelegd door te zeggen wat ze níet is. Ook in onze folklore zitten anti-joodse elementen diep ingeworteld.

De koerswijziging die het Tweede Vaticaans Concilie inzette, is nog niet op snelheid gekomen. Dit boek legt de vinger op de wonde. Al wie evangeliseert, moet zijn uitleg checken op de termen in dit boek.

Elke term beslaat 2 à 3 bladzijden, dus het boek is erg handzaam voor mensen met een zekere basis. De Duitse bisschoppenconferentie sponsorde de uitgave om een ruime verspreiding mogelijk te maken.

Hoe gaan de auteurs precies te werk?

Ze gaan het alfabet af en identificeren daarbij niet minder dan 57 termen. Eerst wordt geschetst op welke manier de term aanleiding geeft tot discussie en vervolgens worden andere perspectieven aangereikt.

De auteurs noemen hun boek een aanzet tot verder gesprek. Bedoeling is de lezer aan het denken te zetten. Het zou daarom goed zijn dat mensen dit boek in groep lezen.

Geef eens enkele voorbeelden van termen die door christenen vaak anti-joods uitgelegd worden?

Laat ik er dan de volgende 2 eruit lichten.

Thora • De Thora omvat de vijf boeken van Mozes, ook wel vertaald als ‘de Wet van Mozes’. Die vertaling is problematisch. Etymologisch betekent Thora eigenlijk ‘les, onderricht’. De wijze les van Mozes omvat niet enkel voornamelijk wettische geschriften zoals in Numeri en Leviticus, maar ook de verhalen uit Genesis, Exodus en Deuteronomium. Als je vertaalt met ‘wet’, dan hink je maar op 1 been. Als het volk Israël zegt Wij willen de Tora als leidraad, dan betekent dat niet dat zij alleen maar de wet willen. Het gaat om Gods verbond met de mensen.

De auteurs stellen voor om het begrip Thora niet meer te vertalen, maar lezers beter te laten kennismaken met het oorspronkelijk woord en zijn betekenis.

Messias • betekent etymologisch ‘gezalfde’. In het Oude Testament is sprake van koningen en priesters die werden gezalfd. Maar er klinkt ook al een meer omvattende betekenis door: de Messias zal wereldwijde gerechtigheid brengen. Christenen zeggen dat Jezus de Messias was, maar dat joden hem niet herkend hebben. Joden werpen daar tegenin dat Jezus niet alle opdrachten van de aangekondigde Messias heeft waargemaakt; er is immers nog geen wereldwijde gerechtigheid.

Christenen zeggen dan dat dit zal gebeuren bij Christus’ tweede komst. Precies dat is wat de joden verwachten. In die zin verwachten we hetzelfde.

Welke rijkdom kan de joodse benadering de christelijke bieden?

De christelijke benadering zet zich vaak met een zweem van superioriteit tegen de joodse af als spiritueel tegenover werelds en materieel. Dat doet beide benaderingen onrecht aan. De Bijbel laat zien dat binnenwereldse én spirituele verwachtingen samengaan.

Het lemma bevrijding, verlossing brengt hier verheldering. Christenen interpreteren dat soms voornamelijk op een individueel en geestelijk niveau: Jezus bevrijdt mensen spiritueel en in het leven na de dood. De joodse verwachting situeert zich echter ook in het hier en nu. Dat die twee samenhoren, zie je ook duidelijk in de encycliek Laudato Si’, waar paus Franciscus sterk inzet op de bevrijding van mensen die leven in onrecht door een economie die afstevent op een ecologische ramp.

Er is dus geen enkele reden om de christelijke benadering af te zetten tegen de joodse en al zeker niet om de louter spirituele benadering benadering superieur te achten. 

Waarin verschilt het boek van de Kerknet-reeks ‘Bijbel van A tot Z’?

Enkele lemma’s uit het boek kwamen inderdaad ook al aan bod in de reeks op Kerknet. Maar om alle misverstanden te vermijden: het boek Van Abba tot Zondebok staat los van onze reeks.

De benadering is lichtjes anders. In het boek komen ook niet-Bijbelse woorden aan bod die in de geschiedenis aanleiding gaven tot misverstanden tussen joden en christenen. En hoewel we het in Bijbel van A tot Z ook vaak hebben over de Hebreeuwse etymologie van woorden en hun oorspronkelijke betekenis, gaat het niet altijd over joods-christelijke misverstanden, maar ook over andere verschuivingen van betekenis en vergeten woorden.              

• Paul Petzel & Norbert Reck, Van Abba tot Zondebok, Halewijn, Antwerpen, 2019, 167 blz., 24,95 euro.
• De boekvoorstelling vindt plaats op woensdag 16 oktober om 19.30 uur in Bijbelhuis Zevenkerken, Sint-Andriesabdij, Zevenkerken 4, 8200 Brugge.