‘Amazonesynode roept geest van Tweede Vaticaanse Concilie op’
Judith Gruber volgde in 2017 jezuïet Jacques Haers op aan het hoofd van het Centrum voor Bevrijdingstheologieën (KU Leuven). De Oostenrijkse volgt de Amazonesynode met grote aandacht en ziet er een herleving in van het Tweede Vaticaanse Concilie en de bevrijdingstheologie die eruit voortvloeide.
Al sinds zijn aantreden werkt paus Franciscus onafgebroken aan de realisatie van het Tweede Vaticaans Concilie en de open en nederige Kerk in de documenten Gaudium et Spes en Lumen Gentium. Wordt de Amazonesynode de kroon op zijn werk? Gruber ziet 3 belangrijke uitdagingen.
#1 Incultureren met de kwetsbare mens als spiegel voor eigen zelfverstaan
Judith Gruber • Dat de Kerk in het Amazonegebied moet incultureren, staat voor de synodevaders als een paal boven water. De vraag is dan: welke aspecten van de Amazonecultuur kunnen geïntegreerd worden en welke niet? Het antwoord op die vraag heeft veel te maken met je kerkvisie.
De besluiten van het Tweede Vaticaans Concilie waren daarin duidelijk: de Kerk mag zich niet terugplooien op zichzelf.
De Kerk begrijpt zichzelf daarentegen in dialoog met de wereld en vooral met de armsten. Daar leert ze wie ze kan zijn.
De Amazonesynode biedt daarom een uitgelezen kans om die dialoog concreet aan te gaan en de kwetsbaarste volkeren ter wereld te nemen als spiegel voor de Kerk. Sommige mensen en groepen reageren daarop als door een hele horde wespen gestoken. Kijk naar wat er met de beelden van Pachamama gebeurde: vandalen stalen hen uit de kerk en gooiden ze in de Tiber. Hun Kerk-zijn is vastomlijnd en exclusief. Vanuit die positie is het makkelijk om te zeggen wat er niet bij hoort.
Als je daarentegen de Kerk begrijpt met de andere als spiegel, dan zijn de grenzen eerder troebel. Dan moet je geval per geval gaan onderscheiden welke culturele aspecten levengevend zijn en welke niet. Paus Franciscus is goed geplaatst om ons ignatiaans te leiden bij dit onderscheidingsproces.
#2 Beslissingsprocessen en nieuwe ambten aftoetsen aan machtsstructuren
Bij het onderscheiden moeten we ons goed bewust zijn van allerlei machtsposities. Onze Kerk is nog altijd heel patriarchaal en hiërarchisch. In het onderscheidingsproces kan niet iedereen op gelijke manier mee beslissen. Dat geldt om te beginnen voor vrouwen, de helft van de mensheid. En van hoeveel stemmen weten we niet eens hun bestaan af?!
De rol die vrouwen in het beslissingsproces van deze synode krijgen, is daarom de lakmoesproef voor het welslagen ervan.
Positief is alvast de serene en open sfeer die op de synode heerst. De beslissingskracht van vrouwen wordt openlijk besproken.
Ook bij het invoeren van eventuele nieuwe ambten moet de Kerk beseffen welke machtsstructuren ermee gepaard gaan. Neem nu de viri probati, getrouwde mannen van rijpere leeftijd die toegelaten kunnen worden tot het priesterambt.
Met getrouwde priesters als nieuw ambt kan onbedoeld een patriarchaal model worden opgedrongen aan de Amazonevolkeren.
Het diaconaat openstellen voor vrouwen heeft dat risico minder, maar voert ook machtsverhoudingen in. Zullen we ooit echte inclusie bereiken?
#3 Bevrijdende boodschap verspreiden vanuit Amazone naar hele wereld
De besluiten van het Tweede Vaticaanse Concilie zijn voor de Kerk de teksten met de hoogste leerstellige kracht. Toch wordt betrekkelijk weinig ernaar geleefd.
De bevrijdingstheologie was een concretisering van die besluiten. Ze gaat in essentie over de menswording van God in Jezus Christus, die machtsverhoudingen omkeerde en de belofte van wereldwijde gerechtigheid gestalte gaf.
Ook al lijkt het momentum van de bevrijdingsbeweging voorbij, de uitdagingen doen haar zo weer opleven.
Zowel binnenkerkelijk als in de wereld heeft de bevrijdingstheologie niets van haar provocatiekracht verloren. Daarvoor moet je maar kijken naar mensen als president Bolsonaro en hoe hij tekeer gaat tegen de Amazonesynode en paus Franciscus. Mensenrechtenactivisten en kerkleiders worden met de dood bedreigd en velen zijn al vermoord in opdracht van multinationals en regimes.
Maar de bevrijdingstheologie is niet alleen nodig voor de Amazone, maar voor de hele wereld. Als ik de beelden bekeek van de ondertekening van het nieuwe Catacombenpact, dat ook getekend werd door leken, voelde ik me sterk uitgedaagd.
Kan ook ik tekenen voor een sobere levensstijl, een bekering naar 'Laudato si'?
Met mijn levensstijl draai ik hoe dan ook mee in een machtsspel. Sta ik aan de kant van de machthebbers of van de onderdrukte? De ecologische bekering waar paus Franciscus het over heeft, gaat ieder lid van de Kerk aan.
Maar nog eens: die persoonlijke bekering moet samengaan met een verandering van de machtsstructuren in het instituut Kerk zelf. Het is niet óf maar én.
