Herstel de waarde van ‘zijn’ boven ‘nuttig zijn’
Tot dat besef kwamen de toehoorders van de tweede webinar van de Laudato Si’ Week. Aan het woord was deze keer Mary Evelyn Tucker van Yale Forum on Religion and Ecology.
Tekst gaat verder onder de video van de webinar.
Herstel de waarde van het ‘zijn’ boven het ‘nuttig zijn’
De wereld wordt beheerst door een nuttigheidsdenken, dat van levende wezens niet meer dan objecten maakt. De planeet, de dieren, zelfs de mensen worden in grote mate gereduceerd tot hun onmiddellijke kosten en baten.
Vandaag beseffen almaar meer mensen dat zo’n wereld, onze wereld, onleefbaar aan het worden is. Niet alleen fysiek, omdat de aarde uitgeput geraakt en ontelbare diersoorten aan het uitsterven zijn. Ook mentaal is de nutsdwang onleefbaar. Velen ervaren de samenleving als kil en absurd. Met onze bijdrage aan de economie als belangrijkste bron van zingeving kan elk falen tot een bestaanscrisis leiden.
Er is een andere manier om in het leven te staan. De encycliek Laudato Si’ stelt voor om de wereld te zien als een gemeenschap van subjecten, in plaats van objecten. Dat we mensen moeten zien als subjecten, is vrij eenvoudig te vatten.
Paus Franciscus drukt erop dat we niet alleen mensen maar ook dieren en de aarde zelf moeten leren zien als subjecten.
De aarde heeft de mens niet nodig, maar de mens heeft wel de aarde nodig. We komen eruit voort en keren ernaar terug. Onze relatie met de aarde lijkt nog het meest op een moeder-kind-relatie.
Ook met de dieren zijn we meer verbonden dan we vaak denken. Als de bijen uitsterven, is het gedaan met de natuurlijke reproductie van groenten en fruit. Maar onze verbondenheid gaat verder dan onze afhankelijkheid van dieren. Dieren herinneren ons aan de schoonheid van het eenvoudige bestaan.
We zijn verbonden omdat we geschapen zijn door dezelfde Vader.
Vanuit die verbondenheid kunnen we de prioriteit van het zijn boven het nuttig zijn ontdekken.
Verbondenheid in drievoud
De heel eigen inbreng van Laudato Si’ in het klimaatdebat ligt in de benadering van verbondenheid (die overigens breed religieus kan opgevat worden en humanistische oren niet hoeft af te schrikken).
Die verbondenheid is drievoudig. Allereerst is er de verbondenheid met God. Noem Hem de Schepper, levengevende kracht, liefdesmotor. Hoe dan ook, vanuit deze verbondenheid durft de mens zich kwetsbaar op te stellen en te vertrouwen, en moet hij zich af en toe inhouden.
Daarnaast en van daaruit is er de verbondenheid met de aarde en al wat erop leeft. Kunnen we samen met Franciscus van Assisi spreken over Moeder Aarde, zuster water, broeder zon? Ten slotte is er de verbondenheid onder mensen, die doet ijveren voor gerechtigheid en vrede, zodat elke mens de kans krijgt zich tot zijn beste versie te ontwikkelen.
Vanuit die drievoudige verbondenheid brengt Laudato Si’ de thema’s vrede en gerechtigheid binnen in het ecologische debat. Alles is met elkaar verbonden.
Van ecologische eucharistie tot heilig universum
Het Woord is mens geworden en heeft onder ons gewoond, zo filosofeert de evangelist Johannes over Gods scheppende kracht in het getuigenis van Jezus Christus.
Als wij eucharistie vieren en Christus gedenken met brood en wijn, hoe zouden we dan in die gaven pesticiden kunnen aanvaarden?
Die vraag roept een sacramentele visie op de werkelijkheid op. We leven in een 'heilig universum' (denk opnieuw aan het Zonnelied van Franciscus). Zo zie je dat individuele spiritualiteit en systeemverandering goed samengaan. Samen met natuurlijke rijkdommen en hulpbronnen, beschermen we ook onze spirituele bronnen.