Bijbel van A tot Z ~ Z van zuurdesem

Zuurdesem is brooddeeg op basis van bloem en water zonder toevoeging van bakkersgist. Het deeg rijst door fermentatie van bacteriën en gisten in het water en de bloem die je gebruikt. Zelf natuurdesem maken (van bloem en water) is niet moeilijk. Maar je hebt wel zo’n twee weken geduld nodig. De fermentatie geeft een lichtzure smaak aan je brood en verbetert de houdbaarheid. Hoe meer zuurdesem je toevoegt aan meel, hoe zuurder je brood zal smaken. Eenmaal een zuurdesembrood gemaakt, kan je wat van het zuurdesem sparen voor je volgende brood. Zo hoef je niet telkens twee weken voor te bereiden.

Deze keukentips maar ter intro op de rol die zuurdesem speelt in de Bijbel. Al is het vooral het óngedesemde brood dat het verschil zal maken.

Zuurdesem in de Bijbel

Wanneer het slavenvolk uit Egypte wegtrekt, houdt het eerst een nachtwake met een maaltijd. Die maaltijd bestaat uit een geroosterd lam, bittere kruiden en … ongedesemd brood. (Exodus 12,8) Waarom plotseling ongedesemd? De Israëlieten zijn gewoon hun brood juist wel te desemen! We lezen verder: er moet ‘staande’ gegeten worden, met de gordel om, de sandalen aan en de staf in de hand – in grote haast.

Geen tijd voor dat lange voorbereidingswerk. Hier is iets aan de hand!

Die nacht gaat de verderfengel door Egypte. Alleen de huizen van de Israëlieten, gemarkeerd met het bloed van het lam, worden overgeslagen.

En zo begint de bevrijding van de Israëlieten uit Egypte, het centrale verhaal in het ontstaan van het jodendom. Tot op vandaag viert het Joodse volk deze gebeurtenis met Pesach (wat mogelijk verwijst die werkwijze van de engel: ‘sloeg over’).

Vooraf worden de huizen compleet gereinigd van alles wat ‘gezuurd’ is. Grote schoonmaak: alles moet driedubbel omgekeerd en uitgeklopt worden.

En er wordt 7 dagen lang alleen ongezuurd brood gegeten. Het feest kon zo nog een andere naam krijgen: Op de eerste dag van het feest van het Ongedesemde brood, wanneer het pesachlam wordt geslacht, zeiden de leerlingen tegen Jezus ... (Marcus 14,12).

Symbool voor oude gewoontes

Die speurtocht naar restjes zuurdesem kan opgevat worden als schoon schip maken en het oude achter zich te laten. We zien dat Jezus van deze beeldvorming gebruik maakt, wanneer hij tegen zijn leerlingen zegt:

• Pas op, hoed je voor de zuurdesem van de farizeeën en voor de zuurdesem van Herodes. (Mc 8,15)

Het feit dat ‘farizeeën’ en ‘Herodes’ hier in een adem genoemd worden, wijst erop dat het vooral gaat om leidinggevende figuren onder de farizeeën die onder een hoedje spelen met Herodes Antipas, de door de Romeinen benoemde bestuurder van Galilea en Perea (21 v.Chr. tot 39 n.Chr.). De leerlingen moeten zich niet door die leiders laten beïnvloeden.

Het gaat niet om de volksbeweging van de farizeeën als zodanig, waar Jezus juist veel affiniteit mee heeft. 

Jezus als paaslam en nieuw deeg

Het is vooral Paulus die gebruik zal maken van de metafoor van de oude zuurdesem. In zijn eerste brief aan de Korintiërs schrijft hij:

• U hebt geen enkele reden om zo zelfvoldaan te zijn. Weet u niet dat al een beetje desem het hele deeg zuur maakt? Doe de oude desem weg en wees als nieuw deeg. U bent immers als ongedesemd brood omdat ons pesachlam, Christus, is geslacht. (1 Korintiërs 5,6-7)

Paulus veronderstelt dat zijn gehoor vertrouwd is met het paasritueel. Blijkbaar sprak hij al in eerdere catecheses over de relatie tussen het pesachfeest van bevrijding en de reddende zelfgave van Jezus aan het kruis. Jezus is dat pesachlam! En als gevolg daarvan zijn wie in hem geloven ‘nieuw deeg’, ‘nieuwe mensen’, die zich niet langer door de desem van de oude mens moeten laten bepalen.

Maar we weten natuurlijk allemaal dat de ‘oude mens’ – die wij in de doop hebben afgelegd – nooit helemaal verdwenen is…

Zelfvoldaanheid vindt Paulus een gedraging die hoort bij ‘de oude mens’. Door aan te knopen bij het pesachritueel helpt Paulus zijn gehoor met sterke beelden steeds opnieuw te kiezen voor het nieuwe bestaan in Christus. 

Het jodendom smaken

Beelden en metaforen werken pas goed als je er ook op een concrete manier voeling mee krijgt. Daarom, haal volgende keer bij de bakker eens een traditioneel zuurdesembrood. Of misschien beter een pak matse in de supermarkt. Noem het maar de voorloper van de cracker, gemaakt van ongedesemd brood. Smakelijk!

Welk woord of begrip uit de Bijbel wil jij laten uitleggen door Jean Bastiaens? Schrijf een reactie hieronder of stuur een mail naar de redactie.