Bijbel van A tot Z ~ B van barmhartigheid

Barmhartigheid en rechtvaardigheid vormen de zijden van een tweesnijdend zwaard. Zonder rechtvaardigheid is er geen goede opbouw van een samenleving mogelijk. Maar zonder barmhartigheid wordt ze kil en rigide. Waar onrecht heerst, kan geen vrede zijn. Waar verdrukking, uitbuiting, pesterijen en vernedering heersen, is het ‘koninkrijk van God’ ver af.

De profeten in Israël hebben telkens weer gewezen op de noodzaak van een samenleving gestoeld op recht en gerechtigheid. Ze kloegen koningen en priesters aan wanneer die daar niet aan bijdroegen, en ook het volk. Dat deden die profeten niet vanuit zichzelf, maar namens de God van Israël, van wie gezegd wordt:

• De rechtvaardigen getuigen dat JHWH recht doet
  mijn Rots, in wie geen onrecht is. Psalm 92,16

Radicaal recht

Het merkwaardige is echter dat een doorgedreven hang naar rechtvaardigheid ook kan ontaarden in onrecht. Sommige mensen zijn zo gedreven door een bepaalde voorstelling van wat een ‘rechtvaardige samenleving’ inhoudt, dat het doel daarbij de middelen heiligt. Er zijn voorbeelden genoeg te noemen van landen waar de oorspronkelijk sociaal ingestelde ideologie van het regime ontaardt in massief onrecht.

In het Bijbelse Israël staan de Tora en de Profeten garant voor wat als recht beschouwd wordt. Maar ook hier kan het juiste streven afwijken en tot een eigenzinnige ideologie worden.

Om het juiste midden te houden en niet te radicaliseren, is het nodig steeds weer terug te keren naar de bron van recht en gerechtigheid, God zelf.

Of zoals Jezus zei: De sabat is er voor de mens, niet de mens voor de sabat. Het vasthouden aan het eigen grote gelijk is van alle tijden.

Gods barmhartigheid houdt het recht recht

Alleen een persoonlijke relatie met God behoedt voor het afglijden naar ideologie en het opdringen van overtuigingen aan anderen. Want in die persoonlijke relatie – leven voor het aanschijn van God, noemen we dat – worden wij ook zelf steeds ter discussie gesteld. Dat gebeurt in een levendige dynamiek van luisteren naar het Woord, het formuleren van onze verlangens en het in stilte of ontmoeting ontvangen van een wederwoord. 

God is niet alleen rechtvaardig. Hij is ook barmhartig, zoals Mozes verneemt op de berg: Een God die liefdevol is en genadig, geduldig, trouw en waarachtig. (Exodus 34,6) Al die eigenschappen zijn een teken van zijn barmhartigheid.

Steeds weer moeten gelovigen eraan herinnerd worden dat God ‘barmhartigheid wil, geen offers’.

Zie daarvoor onder meer Hosea 6,6; Psalm 40,7; 1 Samuël 15,22 en Matteüs 9,13. Want met onze ‘offers’ willen we maar al te vaak toch onze eigen plannen doordrijven.

Barmhartigheid in Hebreeuws

Het Hebreeuwse woord voor ‘zich erbarmen’ is richam, verwant met het zelfstandig naamwoord rèchèm dat ‘moederschoot’ betekent. Barmhartigheid is daarmee een met name vrouwelijke eigenschap van God.

Daar waar leven wordt ontvangen en leven wordt gegeven, in de moederschoot, daar ontspringt ook de barmhartigheid van God. 

Conclusie

Barmhartigheid en rechtvaardigheid zijn beide belangrijk, maar als het erop aan komt, zal de barmhartigheid net iets zwaarder doorwegen. Als mensen louter en alleen beoordeeld zouden worden op hun rechtvaardig handelen, dan zouden ze er bekaaid van af komen, want we zijn allemaal behept met eigenbelang en kortzichtigheid. Gelukkig is er dus ook de barmhartigheid waarmee God ons aankijkt en telkens weer nieuwe kansen geeft. In de Jakobusbrief wordt het indringend verwoord: 

• Onbarmhartig zal het oordeel zijn over wie geen barmhartigheid heeft bewezen; maar de barmhartigheid overwint het oordeel. Jakobus 2,13 

Deze troostrijke vermaning zal ons helpen om de gerechtigheid op de juiste wijze te beoefenen! 

Welk woord of begrip uit de Bijbel wil jij laten uitleggen door Jean Bastiaens? Stuur een mail naar de redactie.