18 dingen die je kan zeggen om een gesprek te verdiepen

Een goed gesprek raakt je tot in je ziel. Iets van je innerlijke mogen delen is deugddoend en vaak ook helend. 

Gezien worden door een ander, bevestigt je ten diepste. 

Maar hoe kan je iemand uitnodigen om iets van zijn innerlijke ruimte te delen? Gesprekken blijven immers al te vaak aan de oppervlakte hangen. Er zijn drempels die overwonnen moeten worden om toegelaten te worden tot de ziel. Welke voorbeeldzinnen kunnen ons helpen? 

We grasduinen in de boeken van Johan Smit en Jos Moons over spirituele begeleiding (referenties onderaan de pagina). Hun inzichten zijn niet alleen voor geestelijke begeleiders relevant, maar voor iedereen die gesprekken wil voeren over wat het leven de moeite waard maakt. 

4 lagen van de innerlijke ruimte

Volgens Smit kan je in de innerlijke ruimte onderscheid maken tussen 4 lagen. 

1. Feiten

De feiten van ons leven vormen het buitenste schilletje van onze innerlijke ruimte: wat we doen, waar we wonen, ons werk, onze kinderen, hobby's, levensgebeurtenissen, wie wat wanneer gezegd heeft… In een gesprek vertellen de feiten al een heleboel over wie we zijn, want het ene vertellen we wel en het andere niet. 

2. Gevoelens

De laag van de gevoelens ligt iets meer naar binnen. De meeste mensen doorweven vanzelf hun relaas van levensgebeurtenissen met indicaties over hoe ze zich daarbij voelden. Dat is al een mooi gelaagd gesprek. 

Denk trouwens als luisteraar niet te snel dat je weet hoe de ander zich voelt als je de feiten gehoord hebt. Als je openstaat voor het anders-zijn van de ander, zal je keer op keer verrast worden hoe verschillend mensen reageren op gelijkaardige feiten.

Soms blijft iemand steken in een eindeloze opsomming van droge feiten. Dat voelt als luisteraar op den duur vermoeiend en wat vreemd aan. Iemand vertelt bijvoorbeeld van naadje tot draadje over zijn ziekte, de medische onderzoeken en de behandeling, maar vermijdt angstvallig elke emotie. Als luisteraar ga je je dan al snel afvragen: Waar ben jij?

Met eenvoudige vragen kan je polsen naar gevoelens. Dat is meestal niet zo moeilijk en gaat vanzelf. 

• Hoe is dat voor jou?
• Wat doet dat nu met jou? 
• Hoe voel je je daarbij?
• Hoe ervaar jij dat? 

Voor sommige mensen kan het al een hele bevrijding zijn als er eens gevraagd wordt hoe zij zich bij dat alles voelen. 

3. Levensbeschouwing

Een grotere drempel (vandaar het dikkere lijntje in de tekening) bestaat er om het gesprek te verdiepen voorbij feiten en gevoelens. Smit noemt die diepere laag levensbeschouwing en hij verstaat daaronder:

• iets van een kijk op het leven (levensbeschouwing komt van het leven schouwen),
• dat wat het leven waardevol maakt of net in zijn waarden aantast, 
• hoe feiten en gevoelens verbonden zijn met het levensverhaal of een levensproject,
• beelden, metaforen, symbolen, verhalen die het eigen leven zin geven,
• hoe de realiteit daarbuiten aanschuurt tegen dat wat voor de persoon heilig is,
• hoe feiten en gevoelens kaderen in de eigen identiteit,
• verhalen over geloof, God en religie,
• …

Levensbeschouwing hoeft hier dus niet per se over religie te gaan. 

4. Spiritualiteit

In de vierde laag van de spiritualiteit wordt niet meer gesproken over levensbeschouwing, maar vanuit de levensbeschouwing. We spreken niet meer over het leven, maar spreken het leven direct aan, bijvoorbeeld via gebed, rituelen, stilte, meditatie... 

In dit stukje beperken we ons tot de drempel tussen gevoelens en levensbeschouwing. 

Brugjes naar levensbeschouwing

Gesprekken bereiken vaak niet vanzelf de laag van de levensbeschouwing. Dat heeft onder andere met de context en de relatie te maken. Maar ook met het feit dat niet iedereen de eigen levensbeschouwing bewust beschikbaar heeft. 

Mensen hebben wel altijd een kijk op het leven! Het is niet zo dat sommigen een levensbeschouwing hebben en anderen niet. 

Iedereen bekijkt het eigen leven en de werkelijkheid rondom door een bepaalde bril van waarden, oordelen, interpretaties, inzichten, mensbeelden, wereldbeelden, enzovoort. Maar soms is men zich daar grotendeels onbewust van. Zo is 't, zegt men dan of, da's de realiteit. 

Het is een groot cadeau om iemand in een gesprek wat ruimte te geven om de eigen onderstroom te verkennen en aan het licht te brengen. Deze voorbeeldzinnen kunnen helpen om na het gesprek over feiten en gevoelens die diepere laag aan te boren. 

1. Had je ooit gedacht dat dit met jou zou gebeuren?
2. Hoe kijk je daar nu tegenaan?
3. Hoe draag je dat allemaal in je mee? 
4. Heb je dit al eens eerder ervaren? 
5. Als je naar het hele kluwen ineens kijkt, wat zie je dan?
6. Wat is het ergste ervan? 
7. Waar zie jij licht in deze ervaring?
8. Als je naar je ervaring kijkt, komt er dan een beeld of woord of gebaar bij je op? 
9. Het lijkt wel alsof ... <metafoor, bv. een zondvloed je overspoelt>. 
10. Wat betekent dat alles nu voor jou?
11. Wat maakt dat dit voor jou zo belangrijk is?
12. Wat wil die ervaring je vertellen, denk je?
13. Heeft God er iets mee te maken volgens jou? 
14. Als je naar de toekomst kijkt, waar zou het jou kunnen brengen denk je? 
15. Als je hierover mag dagdromen, wat gebeurt er dan?
16. Als mij zoiets overkomt, dan ga ik meestal ... <bv. een tijdje mediteren over de vraag>. Hoe doe jij dat? 
17. Wat vertelt dit over jou?
18. Wat doet het nu met jou om dit allemaal te vertellen? 

Als het niet lukt

Wees niet al te verwonderd als anderen niet meteen ingaan op je uitnodiging om het over hun levensbeschouwing te hebben. Probeer het gerust nog eens met een andere insteek. Mensen willen doorgaans wel graag in hun diepte gezien worden en tegelijk spelen ze soms verstoppertje. Logisch! De innerlijke ruimte is een heilige ruimte. Die wordt met gepaste schroom geopend en betreden. 

Aanvaard dat je niet in elk gesprek zal toekomen aan de ziel. Daar kunnen 1001 redenen voor zijn:

• de context van de ontmoeting leent er zich niet toe,
• jullie relatie is er niet gepast voor,
• de ander heeft zelf geen toegang tot de ziel,
• de ander heeft geen woorden om er iets over te zeggen, 
• de ander ervaart levensbeschouwelijke vragen als bedreigend,
• er is geen klik met jou…

De innerlijke ruimte is niet voor niets onzichtbaar en verborgen: de ander mag beslissen om het niet over de binnenkant te hebben. 

Vond je dit interessant? Deel dit artikel via Facebook of via e-mail.

Meer weten

• Johan Smit. Tot de kern komen: de kunst van het pastorale gesprek. KokBoekencentrum, 2023, ISBN 9789043539777, 156 pagina's. Bestellen
• Jos Moons. De kunst van geestelijke begeleiding. Berne Media, 2019, ISBN 9789089723031, 155 pagina's, 19,90 euro. Bestel via Kerknet
• Wil je leren luisteren naar anderen? Schrijf je dan gratis in voor de onlinecursus 5 vaardigheden om echt te luisteren (met docent Jos Moons op basis van zijn boek)