9 Bijbelse bomen en struiken. Zijn ze geschikt voor je tuin?

Bomen verbinden de aarde met de hemel, het tijdelijke met het eeuwige leven. Dat is al millennialang in verschillende tradities de spirituele betekenis van bomen. 

Het zal er wel mee te maken hebben dat bomen groter zijn dan mensen en dat hun levensduur die van ons meestal ver overstijgt. Wie een boom plant, kijkt hoger dan zichzelf en verder dan de tijdshorizon van zijn eigen leven. Misschien geeft een boom planten wel daarom zoveel voldoening. Voor elke tuin zijn bomen trouwens een grote ecologische aanwinst. 

Wij gingen op zoek naar symbolische bomen in de Bijbel en onderzochten of ze passen in een doorsnee Vlaamse tuin. 

#1 Appel - Malus domestica

Er bestaan veel volksgebruiken rond appelbomen, zo plant men een appelboom bij de geboorte van een kind, of als men intrekt in een nieuw huis. Voor geluk en vruchtbaarheid in letterlijke en figuurlijke zin. Wie wenst zichzelf en anderen geen vruchtbaar leven toe? 

Ook voor de profeet Joël staan vruchtbomen, waaronder de appelboom, symbool voor het geluk van de mensen. In positieve, maar ook in negatieve zin. 

De wijnstok is verdroogd, de vijgenboom verdord; granaatappel, dadelpalm en appelboom, ja alle bomen zijn verdord. Verdord is ook de vreugde bij de mensen. Joël 1,12 NBV

En in jouw tuin? • Appelbomen passen zeker in onze Vlaamse tuinen. Iedereen lust wel een appeltje of appelmoes. Je kan kiezen uit een groot aanbod aan appelbomen. Toch zijn er wat aandachtspunten. 

• Appelbomen zijn nogal gevoelig voor ziektes, zoals schimmels (meeldauw, schurft) en vruchtboomkankers. Vooral appelsoorten die je in de winkel koopt, zijn vaak minder geschikt voor de hobbytuinier. Kies liever wat minder gekende soorten die meer ziektetolerant zijn. 
• Veel appelsoorten kan je in verschillende uitvoeringen kopen: als laagstam, halfstam of hoogstam. Voor een kleine tuin zullen hoogstammen met hun 7 meter hoogte en 7 m plantafstand misschien wat te groot uitvallen. Laagstammen (2 tot 4 m) en halfstammen (tot 5 m) zijn dan meer geschikt. Daar staat tegenover dat je onder een hoogstamboom kan doorlopen omdat de vertakkingen beginnen op 1,80 meter. 
• De meeste appelrassen hebben kruisbestuiving nodig. Dat wil zeggen dat je 2 bomen moet planten van een verschillende soort die op hetzelfde moment bloeien. Ze bevruchten dan elkaar. Doe zelf je opzoekwerk of vraag advies aan een kweker. Of misschien hebben je buren al wel een appelboom staan. 
• Wil je jarenlang appels kunnen plukken, dan zal je ook moeten snoeien. Geen lastig karwei, maar wel iets dat je even moet leren. 
• Hou bij je keuze rekening met smaak (eerder zuur of eerder zoet) en met het gebruik (handappel, moesappel, bewaarappel). 

#2 Vijg - Ficus carica

Adam en Eva bedekten zich met vijgenbladeren. Jezus verwijst in het Evangelie verschillende keren naar de vijgenboom om te herinneren aan de vruchtbaarheid van het geloof. 

Duidelijk een van de belangrijkste bomen in de Bijbel. Elk gezin rond de Middellandse Zee had wel zijn vijgenboom, zoals elke Vlaamse boerderij zijn appelboom had. Zoals de appelboom staat de vijg symbool voor vruchtbaarheid, meer in het bijzonder voor de vruchtbaarheid van het geloof en het geestelijke leven. De Boeddha zou trouwens onder een soort vijgenboom (Ficus religiosa) tot verlichting zijn gekomen. 

Eens gingen de bomen eropuit om een van hen tot koning te zalven. … Toen vroegen ze het aan de vijgenboom: “En u, wilt u onze koning zijn?” Maar de vijgenboom antwoordde: “Zou ik ophouden mijn zoete vruchten af te staan, om wat te wuiven boven de andere bomen uit?” Rechters 9,8-11 NBV

En in jouw tuin? • De vijg is van oorsprong een subtropische boom of struik die van zon en warmte houdt. Toch zijn er soorten die bij ons goed winterhard zijn (tot -10°C) en veel rijpe vruchten dragen in onze streken. 

• Kies een zonnige plaats, beschut tegen koude wind. Een op het zuiden gerichte muur is ideaal. Je kan de struik ook leiden tegen de muur en zelfs in een grote pot houden. 
• Bij strenge vorst de grond en de boom afdekken.
• Een volwassen vijgenboom wordt ongeveer 3 meter hoog en 5 meter breed. Hij kan nog hoger worden, maar wordt meestal voor het gemak van het plukken in toom gehouden door te snoeien. 
• Twee bekende soorten zijn brown Turkey en del portogallo. 

#3 Eik - Quercus

Door hun grootte en lange levensduur (wel 500 jaar) staan eiken symbool voor eeuwig leven, wijsheid, standvastigheid, veiligheid en duurzaamheid. 

In de Bijbel zijn het echte ijkpunten in het landschap. Ze worden met naam en toenaam genoemd. Er zijn de eiken van Mamre, de Eik van geween bij Betel, de eiken van More, de eik in Saänannim, de eik bij het gedenkteken in Sichem, de Tabor-eik, de eiken van Basan… 

De Heer verscheen opnieuw aan Abraham, bij de eiken van Mamre. Genesis 18,1 NBV

En in jouw tuin? • Wie een inheemse eik in zijn tuin wil, heeft ten eerste massa’s plaats nodig. Een alleenstaande eik wordt wel 35 meter hoog en 20 meter breed. Wellicht te groot voor de doorsnee Vlaamse tuin. 

Ten tweede moet je veel geduld hebben. Een eik groeit traag. Over de eerste 2 meter doet hij een jaar of 8. Daar staat tegenover dat hij een echte aanwinst is voor insecten, vogels en zoogdieren. Eikels, yummie!

Trouwens gaat het in de Bijbel niet over een van onze inheemse eikensoorten. Mogelijk wel over de hulsteik of kermeseik (Quercus coccifera). Op die mediterrane plant leeft ook de kermes (Coccus ilicis), een schildluis die een rode kleurstof produceert. Vermoedelijk is dit het scharlaken of karmozijn dat werd gebruikt voor het tabernakel en de kledij van de hogepriester in het Bijbelboek Exodus (Exodus 28,5). Bij Jesaja staat dit rood symbool voor de zonde: Al zijn je zonden rood als scharlaken, ze worden wit als sneeuw. (Jesaja 1,18)

In onze streken is de hulsteik een traaggroeiende struik die matig winterhard is. 

#4 Libanonceder - Cedrus libani

De ceder kwam oorspronkelijk niet voor in het land Israël, maar werd ten tijde van David en Salomo massaal ingevoerd uit Libanon. De Bijbel spreekt altijd met ontzag over de Libanonceder, zijn machtige gestalte en zijn sterke hout. Het geurende hout speelt trouwens een rol in allerlei religieuze gebruiken. Daarom staat de ceder ook symbool voor zuivering en toegang tot het goddelijke. 

Dit zegt God, de Heer: Ikzelf zal uit de top van de hoge ceder, tussen de bovenste takken, een teer twijgje wegplukken, en dat zal Ik planten op een hoge en verheven berg. Op de hoogste berg van Israël zal Ik het planten, het zal takken dragen en vruchten voortbrengen, en een prachtige ceder worden. In die boom, in de schaduw van zijn takken, zullen vogels wonen, alle soorten vogels die er zijn. En alle bomen op aarde zullen beseffen dat Ik, de Heer, het ben die een hoge boom velt en een kleine boom doet groeien, die een gezonde boom laat verdorren en een verdorde boom weer laat bloeien. Ezechiël 17,22-24 NBV

En in jouw tuin? • Ook in ons klimaat gedijt de Libanonceder goed. Je ziet hem wel eens in een park of arboretum. Het is een wintergroene naaldboom met een afgeplatte kroon en dakvormige takken.

Hou er rekening mee dat hij wel 15 tot 20 meter hoog wordt. Als jonge boom heeft hij een spitse vorm, zoals een kerstboom. Pas als hij volwassen is, krijgt hij zijn typische breed uitwaaierende vorm. De ceder verdraagt geen verharding aan zijn voet. 

#5 Granaatappel - Punica granatum

De granaatappel is in de Bijbel, zoals in andere oude bronnen, een symbool van schoonheid, vruchtbaarheid, levenskracht en koninklijke eenheid in verscheidenheid. 

In het Bijbelse Hooglied wordt de lach van de geliefde vergeleken met een granaatappel.

Als een koord van karmozijn zijn je lippen, je mond is betoverend. Als het rood van een granaatappel fonkelt je lach, door je sluier heen. Hooglied 4,3 NBV

En in jouw tuin? • Ook bij ons kan je granaatappelbomen kopen. Ze groeien traag en blijven klein, ten hoogste 3 meter. Ze zijn matig winterhard (tot -15°C). Plant ze dus op een zonnige plek, beschermd tegen de koude wind. Jonge boompjes dek je ‘s winters het beste af. Of plant ze in een pot die je ‘s winters vorstvrij wegzet. Goed doorlatende grond is een must. 

Of je ooit rijpe granaatappels uit eigen tuin zal plukken, is twijfelachtig. De plant zal ten vroegste na 6 jaar beginnen bloeien. Opdat de vruchten helemaal rijp zouden worden, is een heel zonnige zomer nodig. 

Er is ook een dwergvorm (Punica granatum var. Nana), een struikje van ten hoogste anderhalve meter met vruchtjes zo groot als een noot. In ons klimaat blijven de vruchten waarschijnlijk te zuur om echt eetbaar genoemd te worden. Maar de bloemen en de gele herfstverkleuring zijn heel decoratief. 

#6 Witte brem - Retama raetam

De brem wordt maar 3 keer genoemd in de Bijbel. Het is daar een woestijnstruik die tot 3 meter hoog kan worden. De enige bron van wat schaduw in de woestijn. Van deze brem werden bezems gemaakt en ook houtskool van hoge kwaliteit. Daarom spreekt de dichter van psalm 120 over gloeiende houtskool van brem. 

Brem staat symbool voor vernieuwing als antwoord op gevoelens van angst, verlamming en depressiviteit. Zoals duidelijk wordt in het verhaal van de profeet Elia.

Elia werd bang en vluchtte om zijn leven te redden. Bij Berseba in Juda aangekomen liet hij zijn knecht achter en zelf trok hij één dagreis ver de woestijn in. Daar ging hij onder een bremstruik zitten, verlangend naar de dood, en zei: ‘Het is genoeg geweest, Heer. Neem mijn leven, want ik ben niet beter dan mijn voorouders.’ Hij viel onder de bremstruik in slaap, maar er kwam een engel, die hem aanraakte en zei: ‘Sta op en eet wat.’ 1 Koningen 19,3-5 NBV

En in jouw tuin? • Voor alle duidelijkheid: het gaat in de Bijbel om de witte brem (Retama raetam) en niet om de gele brem (Cytisus scoparius) die bij ons algemeen in het wild groeit. 

Onze inheemse brem is een leuke struik om in de tuin te hebben. Vooral voor wie zich aangesproken voelt door zijn betekenis en zoals Elia af een toe een plekje onder de brem kan gebruiken. 

Ideaal voor een zonnig, droog hoekje met arme, wat zurige grond. Je kan hem met een gerust hart verwaarlozen. Trouwens kan je in tuincentra van onze gele brem ook wel eens een witte variant vinden (Cytisus praecox 'Albus'). 

#7 Rode acacia - Vachellia seyal

Wanneer God aan de mensen opdracht geeft om voor Hem een woonplaats te maken op aarde, vraagt hij specifiek om acaciahout. De acacia staat zo symbool voor onsterfelijkheid en eeuwig leven, maar ook voor eerbied, terughoudendheid en bezinning. 

Omdat de Vachellia seyal scherpe doornen heeft, legt de christelijke traditie soms de link met de doornenkroon van Christus. De acacia verwijst dan ook naar de overwinning op de dood. 

De Heer zei tegen Mozes: ‘Vraag de Israëlieten Mij geschenken te geven; neem … acaciahout …De Israëlieten moeten een heiligdom voor Mij maken, zodat Ik te midden van hen kan wonen. … Laat van acaciahout een ark maken… Exodus 25,1-10

En in jouw tuin? • De acacia heeft in onze streken een slechte reputatie als invasieve exoot die inheemse soorten zou wegconcurreren. Het gaat dan meer specifiek om de robinia (Robinia pseudoacacia): geen echte acacia dus, maar een pseudo-acacia, een plant die lijkt op de acacia. 

De rode acacia (Vachellia seyal) is bij ons niet winterhard en zal je alleen tegenkomen in de Afrikaanse savanne. 

Wie het blad en de groeivorm van de robinia mooi vindt, kan uitwijken naar inheemse bomen zoals de es (Fraxinus excelsior) of de lijsterbes (Sorbus aucuparia). Wie graag in zijn tuin een verwijzing naar de doornenkroon van Christus wil, kan onder andere kiezen voor de niet-inheemse valse christusdoorn (Gleditsia triacanthos) of de inheemse eenstijlige meidoorn (Crataegus monogyna). 

#8 Wilg - Salix alba

Wie iets aan de wilgen hangt, stopt met een hobby of een beroep. Een voetballer die zijn schoenen aan de wilgen hangt, stopt dus met voetballen. Zoals voor vele uitdrukkingen geldt, is de oorsprong ook hier Bijbels, meer bepaald een psalm. Het is een droevig moment voor de dichter want het Joodse volk is in ballingschap in Babylon. 

Aan de rivieren van Babel,
daar zaten wij treurend
en dachten aan Sion.
In de wilgen op de oever
hingen wij onze lieren. Psalm 137,1-2

Maar niet alle wilgen zijn treurwilgen. Bij Jesaja staat hij net symbool voor levenskracht, wedergeboorte en vernieuwing. Daarbij hoort spiritueel gezien ook verwerking en herwaardering van het verleden. 

Dit zegt de HEER, die jou gemaakt heeft
en al in de moederschoot gevormd,
en die je terzijde staat: …
Ik zal water uitgieten op dorstige grond,
waterstromen over het droge land.
Ik zal mijn geest uitgieten over je nazaten
en mijn zegen over je telgen.
Zij zullen ontkiemen tussen het gras,
uitbotten als wilgen langs het water. Jesaja 44,2-4

En in jouw tuin? • Een wilg is een echte aanwinst voor de ecologie van je tuin. Maar liefst 500 verschillende insectensoorten leven op de wilg. 

Wilgen zijn doorgaans sterke groeiers die 25 meter hoog en 15 meter breed kunnen worden. Maar je vindt in de handel ook vele cultivars die soms trager groeien of kleiner blijven. Trouwens kan je wilgen gemakkelijk knotten en de twijgen gebruiken in je tuin. 

Plant de wilg op een lichte plek met voldoende vocht. Liefst niet te dicht bij de straat of het voetpad, want aan strooizout heeft hij een hekel. 

#9 Druif - Vitis vinifera

Van dit lijstje is de wijnstok de populairste plant in de Bijbel. Er zijn echt tientallen Bijbelse verwijzingen naar wijnstokken, druiven, rozijnen, enzovoort. Niet alleen in het Eerste, maar ook in het Nieuwe Testament. 

De mooiste is waarschijnlijk toch die bij de evangelist Johannes waarin Jezus zich de ware wijnstok noemt en God de wijnbouwer. Verbondenheid met God en overvloed zijn enkele betekenissen van de druif. 

Ik ben de wijnstok en jullie zijn de ranken. Als iemand in mij blijft en ik in hem, zal hij veel vrucht dragen. Johannes 15,5

En in jouw tuin? • Je hebt vast wel eens een druivelaar in iemands tuin of veranda gezien. Ze doen het hier prima als je met enkele dingen rekening houdt.

• Kies uit het grote aanbod een soort die goed bestand is tegen ziektes en die het in ons klimaat goed doet. De druiven die je in de winkel koopt, zijn meestal niet aangepast aan ons weer. 
• Plant de druivelaar op een heel zonnige plaats met goed doorlatende grond. Hou er rekening mee dat je de ranken zal moeten leiden aan een draad of scherm. Kies dus bijvoorbeeld een plekje bij een muur, schutting of pergola. 
• Wie druiven wil oogsten, moet de wijnstok snoeien. Daar had Johannes het al over in zijn Evangelie. Heel moeilijk is het niet, maar je moet het wel even leren. 

Vergeet tot slot niet dat ook veel van onze inheemse bomen en struiken een rijke spirituele betekenis hebben. Daarover wellicht een andere keer. 

Vond je dit interessant? Deel dit artikel via Facebook of via e-mail.

Ontdek nog meer geestkrachtige planten

Meer weten

• Planten uit de Bijbel: van de roos van Saron tot de ware wijnstok. Kok Boekencentrum, 2020, ISBN 9789043534604, 136 pagina’s. Bestel online
• Waarom bomen planten goed is voor je tuin - Tuinrangers 
• Zoek de juiste boom voor jouw tuin - Inverde
• Hoe plant je een boom of struik? - Velt