Gele Madonna uit S.M.A.K ooit mikpunt van zwaar vandalisme

Nog tot 8 mei 2022 toont het S.M.A.K. in Gent een selectie popart, met werk van onder meer Andy Warhol, Roy Lichtenstein en Gerhard Richter. Springt in het oog tussen het vijftigtal werken: een geel, gipsen madonnabeeldje van 30 centimeter hoog. Het is Madonnenfigur van Katharina Fritsch uit 1982.

Katharina Fritsch (°1956) is een Duitse beeldhouwster die vaak eenvoudige maar indringende sculpturen maakt. Een mooi voorbeeld is Man and Mouse (1992): een levensgroot afgietsel van een man die onder een wit dekbed ligt te slapen. Op zijn borst zit een twee meter hoge zwarte muis als een levend geworden nachtmerrie. Op de Biënnale van Venetië baarde Fritsch ook opzien met het naargeestige Rattenkönig: 16 beelden van drie meter hoge zwarte ratten, in een cirkel opgesteld en met de staarten aan elkaar gebonden.

Religieuze herinneringen

Niet zelden laat Fritsch in haar werk religieuze elementen doorschemeren, naar eigen zeggen verbonden met jeugdherinneringen. Opvallend is hoe ze daarbij speelt met materialen en vooral kleur van religieuze kunst en souvenirs: Een paarse Sint-Nicolaas, een mat-zwarte broeder en uiteraard deze gele Madonna. Fritsch maakte in 1982 een eerste reeks dergelijke beeldjes uit plaaster, maar het was vijf jaar later dat ze pas echt bekendraakten. In 1987 verscheen een levensgrote replica van de gele Madonna, gemaakt in Duroplast, in het centrum van Münster, strategisch opgesteld tussen een warenhuis en een kerk.

In de zes maanden dat het beeld er stond, lokte het erg uiteenlopende reacties uit.

Sommigen vonden het een geslaagde uitnodiging tot reflectie en legden bloemen neer bij het beeld. Anderen probeerden het te vandaliseren; het duurde niet lang eer een overlaat het van zijn sokkel begon te wrikken. Een voorbijganger alarmeerde de politie, die het losgemaakte beeld meenam. Twee dagen lang stond de levensgrote gele Madonna veilig naast de bureaus van de politieagenten – goed voor een opmerkelijke foto in de lokale krant. Hierna werd het beeld opnieuw, steviger dan ooit, verankerd in de winkelstraat, maar al de volgende avond ging een onbekende het te lijf met een hamer.

Rake klappen

Het beeld werd hermaakt in een stevig materiaal, maar kreeg het nog altijd hard te verduren: zowel de neus als de ogen van de madonna kregen rake klappen en haar gewaad raakte bedekt onder graffiti. Uiteindelijk werd de Madonna zelfs onthoofd, nog maar eens hersteld en onder politiebescherming geplaatst.

‘Ik had nooit verwacht dat het beeld zulke heftige reacties zou uitlokken’, zei Katharina Fritsch in een interview. ‘Mensen reageerden echt emotioneel. Overdag brachten mensen kaarsen en bloemen, stonden ze te zingen en namen ze foto’s. ’s Nachts kwamen dronken mensen erop slaan of er graffiti op spuiten.’

Het gaf te denken waarom het beeld zulke reacties opriep in een kleine, overwegend katholieke Duitse stad. Was de kitscherige gele uitwerking de oorzaak, of de fysieke aanwezigheid ervan in een drukke winkelstraat? En wat wilde het zeggen, opperde iemand, dat het overwegend vrouwen waren die bloemen legden en zonder uitzondering mannen die het aanvielen?

Op het eind van de tijdelijke tentoonstelling in Münster verhuisde het beeld naar de Gladstone Collection in New York.

Toren van Pisa

Het is onduidelijke hoeveel gele Madonna's er eigenlijk werden gemaakt of in omloop zijn. In 1989 monteerde ze 288 replica's tot een soort toren van Pisa van drie meter hoog. De titel van het werk is Warengestell mit Madonnen (Winkelrek met Madonna's), momenteel eigendom van de Staatsgalerie in Stuttgart, waarmee ze andermaal de grens tussen waardevolle religieuze kunst en kitscherige souvenirs bespeelt.

 • Meer info over de huidige tentoonstelling op de website van S.M.A.K Gent