Uit de kunst (26): theater over het intentieboek van Tongeren

Elke dinsdag verkent Kerknet een hedendaags kunst- of bouwwerk. Deze week: de theatervoorstelling Bidboek van Elena Peeters voor MoMeNT.

Een blanco boek in de basiliek van Tongeren, dat was de inspiratie voor Bidboek, een voorstelling van Elena Peeters in opdracht van het zomerfestival MoMeNT. In 2020 ging het stuk in première, maar de geplande tournee van 15 voorstellingen viel in het water door de coronamaatregelen. Dit jaar herneemt de theatermaker Bidboek: op Theater aan zee 2022, in de basiliek van Tongeren en in de Sint-Odulphuskerk in Borgloon.

Waarom een blanco boek in een kerk?

Voor het antwoord op die vraag moeten we bij Jan Jaspers zijn, de voorzitter van de kerkfabriek en allesweter over de basiliek in Tongeren. 'Om de zeven jaar hebben we hier de Kroningsfeesten. Al sinds de middeleeuwen is onze stad een belangrijk Maria-oord en die verering leeft ook vandaag nog heel sterk.'

Bij het beeld van Onze-Lieve-Vrouw 'Oorzaak onzer Blijdschap' in de basiliek ligt sinds jaar en dag een blanco boek waarin mensen hun wensen en bekommernissen kunnen schrijven.

'In de zondagsmis nemen we die besognes mee in onze gebeden. Ondertussen hebben we tientallen van die intentieboeken in ons archief', vertelt Jan. In onze digitale druk, druk, druk wereld lijkt het nochtans geen evidentie om de tijd te nemen naar een kerkgebouw te gaan en daar zeer analoog in een boek te staan schrijven. 'Dat klopt, en toch passeren hier elke dag best veel mensen,' merkt Jan.

'Jong of oud, arm of rijk, mensen komen bij Maria hun zorgen neerleggen. Die verstilling en vertraging lijkt in te gaan tegen de tijdsgeest, maar spreekt misschien net daarom zo aan.'

'Maria staat nog altijd heel hoog aangeschreven bij onze bevolking en niet enkel bij de diepgelovigen. Vorige week nog zag ik een jonge mama die een kaarsje kwam branden samen met haar kindje. En ook veel studenten zijn om goeie punten komen vragen.'

Waarom theater in een basiliek?

Van het intentieboek naar een theaterstuk, dat vonden ze een goed idee bij MoMeNT, het jaarlijkse zomerfestival van Tongeren. Nele Meermans vertelt: 'Voor ons festival spreken we kunstenaars aan om creaties te maken en we zoeken daarbij naar bijzondere locaties in en rond de stad. In 2020 wilden we graag iets doen in de basiliek en zochten we een bron van inspiratie om vanuit te vertrekken. Dat werd het intentieboek bij Maria.'

(lees verder onder de foto)

Theatervoorstelling Bidboek van Elena Peeters © Bert Assia

Waarom een voorstelling over een intentieboek?

Barbara Wyckmans, de bezielster van MoMeNT, stelde theatermaker Elena Peeters de vraag om die voorstelling te maken. Het stuk zou draaien rond de vraag: Waarover gaat geloof vandaag nog? 'Het antwoord op die vraag kan ik niet geven, maar ik probeer wel in de buurt te komen', begint Elena haar verhaal.

'Voor mezelf gaat geloven over een diep vertrouwen hebben in de liefde, in mijn medemens, in goedheid en de natuur. Dat heeft een impact op alles wat ik doe.'

Elena's vorige projecten zijn daar een voorbeeld van: in 2014 wandelde ze van Antwerpen naar Rome en maakte daarover haar afstudeervoorstelling. Voor het stuk Johnyboy over de doodstraf correspondeerde ze met terdoodveroordeelden en reisde ze naar Amerika. 'Daar leeft het geloof heel erg en draagt iedereen alles op aan God. Bij ons lijkt er een soort angst om uit te spreken dat je gelovig bent en er zit nog weinig volk in onze kerken. Maar volgens mij wil dat niet zeggen dat mensen vandaag minder gelovig zijn dan vroeger.'

'Mensen beleven hun geloof nu individueler. Dat lijkt mij een pak moeilijker en daardoor ook spannend om in de ogen te kijken of uit te spreken.'

Volgens Elena is er opnieuw nood aan gemeenschapsvorming. 'Het gaat over ergens bijhoren, opgenomen zijn in een groep mensen. Dat gevoel kan je ervaren door samen in een kerk te zitten. Samen zijn rond hetzelfde geloof, met een beschermer die boven je staat, versterkt dat alleen maar, denk ik.' En dat doen veel mensen dus in Tongeren. Getuige daarvan is het intentie- of bidboek dat Elena gebruikte als insteek voor haar theaterstuk. Al verliep het parcours ernaartoe wat hobbeliger dan gepland.

'Voor mijn voorstellingen werk ik vaak vanuit dezelfde vorm. Ik kijk en luister en daarna toon ik het publiek wat ik gehoord en gezien heb.'

'Voor Bidboek zou ik zes weken in de basiliek werken om mensen aan te spreken, maar dat is niet gelukt door corona. Ik moet het hebben van de dialoog met mensen en die ontbrak echt. Wanneer het dan wel kon was het met een mondmasker en op anderhalve meter afstand, wat niet bevorderlijk is om tot een dieper gesprek te komen.'

Terug de boeken in dan maar. Jan Jaspers gaf Elena enkele exemplaren mee uit het archief, zodat de anekdotes niet te herkenbaar meer zouden zijn. 'De eerste keer dat ik in zo'n intentieboek las, was ik diep geraakt', herinnert Elena zich.

'De tranen liepen over mijn wangen bij zoveel schrijnende en tegelijk mooie verhalen. Maar acht boeken verder werd ik steeds opstandiger over hoeveel de mensen durven vragen aan Maria.'

Veel universele thema's komen terug. 'Meestal gaat het over gezondheid, liefde en geluk, vaak ook over armoede. Soms zijn dat heel kwetsbare verhalen, soms vragen mensen gewoon om de Lotto te winnen. Ik las veel jonge vrouwen die zwanger willen worden en evenveel grootmoeders die bidden dat hun kleinkind gezond ter wereld komt. Eén oma vroeg zelfs uitdrukkelijk of het alstublieft een meisje kon zijn', lacht Elena. Verder las ze ook veel trieste dingen. 'Het viel mij op dat veel vrouwen vragen of hun man kan stoppen met drinken. Het is mooi dat ze troost vinden bij Maria, maar tegelijk vind ik het erg jammer dat ze blijkbaar denken nergens terecht te kunnen met hun problemen. Al is zo'n anoniem boek wel een veilige plek om je verhaal achter te laten.'

Deze zomer wordt Bidboek hernomen. Tot een maand geleden had Elena niet meer gekeken naar wat ze indertijd heeft gemaakt. 'Ik was toen hoogzwanger en we zaten volop in de pandemie, dus dat stuk is niet meer wat het vandaag kan zijn. Daarom ben ik onlangs vier dagen naar de Abdij van Averbode getrokken om mijn stuk te herschrijven en verbeteren.'

'De ruggengraat van Bidboek blijft het schrift uit de basiliek, maar ik voel dat mijn focus verschoven is van Geloof met de grote G naar zingeving. Iets wat ons allen verbindt.'

'Ik breng nog altijd een lappendeken van verhalen van mensen. En ik ga extra repeteren in een paar kerken. Je gaat als vanzelf trager bewegen en spreken in een kerk en dat geeft iets sacraals aan mijn voorstelling. Tegelijk maakt dat het moeilijk om tempowissels in te bouwen en muzikaliteit op te zoeken. De galm in een kerkgebouw is als een extra speler. Een ongelofelijk mooie speler weliswaar.'