Wat leren we van het leven? Koen Geens, Phara de Aguirre, Jeanne Devos en Stefan Hertmans antwoorden

Naar aanleiding van het boek De onverschilligheid voorbij (Lannoo, 2017), waarin de zeven geestelijke werken van barmhartigheid aan bod komen, vond op 18 oktober in Groenhove in Torhout voor de zesde keer een inspiratieavond plaats. Gastsprekers waren zuster van de jacht Jeanne Devos, televisiepresentatrice Phara de Aguirre, politicus Koen Geens en schrijver Stefan Hertmans. 

De broers Jozef en Kobe Sercu stonden zoals altijd in voor de muzikale omlijsting. Greta Vervaeke, een van de 430 aanwezigen, noteerde tijdens het salongesprek, gemodereerd door Doenja Van Belleghem, enkele inspirerende quotes en reflecties. 

Wat houdt ‘de onwetenden leren’ of ‘leren van het leven’ in? 

Jeanne Devos: Misschien moeten we de titel omdraaien: in plaats van ‘de onwetenden leren’ wordt het dan ‘leren van de onwetenden’. Want ‘wie is de onwetende’? Ik heb veel geleerd van de mensen in India voor wie ik me engageerde. Ze zijn helemaal niet onwetend, maar solidair en verrassend vindingrijk bij het zelf zoeken naar oplossingen. We spraken elkaar altijd met de voornaam aan. Ik was Jeanne voor hen. Als we elkaar met de voornaam aanspreken, zonder titel of functie, zijn we allemaal gelijkwaardig.

Koen Geens: Weten is anders dan geïnformeerd zijn. Er zijn mensen die veel weten en weinig informatie hebben, maar er zijn ook mensen die goed geïnformeerd zijn en weinig weten.’ Zeer veel informatie geeft soms een indigestie. En het lijkt alsof we in deze wereld moeilijk met vragen kunnen leven. ‘Heb je vragen lief’, schreef Rainer Maria Rilke:
 
Men moet geduld hebben
met onopgeloste zaken in het hart
en proberen de vragen zelf lief te hebben,
als gesloten kamers en als boeken
die in een zeer vreemde taal geschreven zijn.
Het gaat er om alles te leven.
Als je de vragen leeft,
leef je misschien langzaam maar zeker
zonder het te merken
op een goede dag het antwoord in.
(Reiner Maria Rilke)

Phara de Aguirre: Leren is een stuk van de wereld tonen die mensen niet kennen. Ik heb meer vragen dan antwoorden. Daarom ben ik journalist en geen politica geworden. Samen zoeken en toegeven ‘ik weet het ook niet’ is interessant.

Stefan Hertmans: Een mens is pas mens als hij tegen de grenzen stoot van het ‘niet-weten’ en hierover met anderen kan delen. Het is knap als een leraar aan zijn leerlingen durft toegeven dat hij op bepaalde vragen het antwoord niet weet. Zelf heb ik, tijdens mijn loopbaan in het kunstonderwijs, veel van mijn leerlingen geleerd.  Ze apprecieerden het enorm dat ik samen met hen op zoek ging naar een antwoord of een oplossing voor bepaalde problemen of situaties. 

Wie zijn je leermeesters?

Stefan: Ik heb veel geleerd van mijn vader, die 102 jaar is geworden. Het was een zachte man met vastheid. Ondanks zijn beperkte studies was hij heel wijs: een man met vertrouwen dat het wel goed komt. Een duif vliegt in cirkels  voordat die geleidelijk landt op de til. 'Ik zal altijd trots op je zijn' zei mijn vader, toen ik met lange haren, een haarband en de bontjas van mijn moeder over mijn schouders, naast hem liep in de middengang van de kerk.

Jeanne:  Ik heb veel geleerd bij mij thuis, waar mijn ouders sterk verbonden leefden met de natuur. Mijn vader zaaide klaver en wachtte geduldig tot de plantjes boven kwamen, terwijl velen na vijf dagen al resultaat willen hebben. Mijn vader had veel intuïtie. 

Stefan: Om intuïtief te zijn, is het nodig onze handen open te houden. Het kan onmogelijk met een vuist. Intuïtief zijn is, naast mensen vertrouwen, een belangrijke sociale vaardigheid die mogelijkheden biedt, in tegenstelling tot het ‘ te stellig zijn’. Intuïtie kan je aanleren. Het is een evidentie als je ‘goed in je vel zit’. Je houding is heel belangrijk en mensen voelen dit aan. Je kan zelf veel sturen via je houding, bijvoorbeeld hoe je in Molenbeek rondloopt. Hoe je naar de mensen kijkt en hen aanspreekt, zal bepalen hoe zij reageren.    

Phara: Je kan angstig zijn omdat het ‘vreemdelingen’ zijn wier taal je niet verstaat en hierdoor op afstand blijven. Maar ik sprak de mensen in het Nederlands aan, en ja... ze begrepen mij en we kwamen tot een aangename ontmoeting.  

Wat geven we door? 

Koen: De boodschap die je doorgeeft, is niet wat je zegt maar wat je doet. Moed is belangrijk. We moeten durven beslissingen te nemen bij het vooruithelpen van de wereld. Veel mensen nemen niet de beslissingen die nodig zijn. Mensen ‘die weten’ kijken veel te vaak weg. Het is mijn betrachting situaties beter achter te laten dan ik ze gevonden hebt. 

Jeanne : Inderdaad, mensen hier blijven afwachten. Bij een aanval van een buschauffeur bijvoorbeeld wordt onmiddellijk de politie erbij geroepen terwijl iedereen blijft toekijken. In India daarentegen gaan meerdere passagiers onmiddellijk opstaan en handelen om de buschauffeur te beschermen. We moeten durven opkomen tegen onrecht en niet bang zijn. 

Je kunt de eerste toon zijn van een lied 
dat alle grenzen doet vergeten.
Wees niet bang wanneer de toon maar amper klinkt,
wees niet bang.
Je kunt de eerste vonk zijn van een vuur
dat van wapens ploegen smelt.
Wees niet bang wanneer de tegenwind je striemt,
wees niet bang.
Je kunt de eerste kiem zijn op een veld
dat alle handen vullen zal met brood.
Wees niet bang wanneer het land vol stenen zit,
wees niet bang.
Je kunt de eerste druppel van een bron zijn
die dorst in de woestijn zal lessen.
Wees niet bang wanneer de wolk nog zwijgt,
wees niet bang.
Je kunt de eerste pas zijn van een dans
die alle voeten leidt naar God.
Wees niet bang wanneer je voet nog struikelt,
wees niet bang.
(Christa Peikert-Flaspöhler)
 

Phara: Probeer iedere dag iets te leren: een woord, een ervaring. Je kan geen werelden genoeg kennen. Ik probeer mensen vooral werelden te tonen die ze niet kennen. Vragen stellen is het mooiste wat er is. 

Stefan: Hoe meer je weet, hoe meer je beseft dat je niet weet. Belangrijk is iemand te zijn die betekenis heeft voor de andere. Literatuur en kunst zijn belangrijk. Literatuur is oefening om te leren kijken in het hoofd van de andere. Ook transcendentie is nodig en moeten we meer actief beoefenen.  Het geïnstitutionaliseerde egoïsme van onze samenleving is een ramp. Transcendentie kan zelfs een politieke realiteit zijn. 

Moge God ons zegenen met onrust
bij gemakkelijke antwoorden, halve waarheden en oppervlakkige relaties 
zodat er diepgang vanuit ons hart moge leven.

Moge God ons zegenen met boosheid over onrechtvaardigheid, 
onderdrukking en uitbuiting van mensen 
zodat we werken voor rechtvaardigheid, vrijheid, en vrede.

Moge God ons zegenen met tranen
die we plengen voor hen die lijden door pijn, verwerping, honger en oorlog
zodat we onze handen zullen uitstrekken tot troost.

En moge God ons zegenen met zoveel dwaasheid
dat we geloven een verschil te maken in de wereld
zodat we kunnen doen waarvan anderen zeggen dat het onmogelijk is.

Toegeschreven aan Ruth Fox, benedictines (1985)