Midlife crisis of kans: superkrachten voor de tweede levenshelft

Het lijkt wel of het leven tussen 40 en 50 weer vloeibaar wordt. 

Ik zit er middenin. Dat merk ik aan onze vrienden. Mannen trekken naar de Himalaya of vinden een nieuw lief. Vrouwen gaan opnieuw studeren of openen een winkeltje. Ik merk het ook aan mezelf. Ja, ik ben een van die mannen met een buikje die opnieuw gaan muurklimmen… Overjaarse pubers, noemt Annemiek Leclaire ons in De Standaard. Touché. In onze verwarring en frustratie grijpen we terug naar verlangens uit het verleden en doen we onze adolescentie dunnetjes over. 

Heeft de tweede levenshelft dan niets anders te bieden dan angstig achterwaarts variëren op het al geleefde leven? En wat met de soms desastreuze gevolgen van al dat puberaal gedrag voor onze partners en kinderen? Ik wil weten welke nieuwe uitdagingen het leven na 45 stelt. Ik vond er twee. Een psychologische bij Carl Gustav Jung. En een spirituele bij Johannes Tauler. 

Uitdaging 1: leven in de werkelijkheid zonder egoprojecties

De grote uitdaging van de eerste levenshelft is volgens Carl Gustav Jung (1875-1961) een sterk ego vormen, een stabiel persona dat zich in het maatschappelijke leven kan handhaven. Denk aan alle sociale rollen die we leren vervullen: moeder, leraar, man, belastingbetaler… Maar die rollen beginnen rond 40-45 bij velen om allerlei redenen te knellen. Omdat ze zich afvragen of de maatschappelijke ladder die ze met veel moeite beklommen wel tegen het juiste gebouw aanleunt. Omdat ze het sociale spel ondertussen wel beheersen en doorzien en het gaat vervelen. Omdat ze merken dat ze niet verder geraken of uit de boot vallen. Omdat ze intuïtief voelen dat het echte leven elders wacht. Of omdat de lasten van al dat gejaag plotseling groter blijken dan de lusten. Wat is er nog meer? vragen ze zich af. 

Volgens Jung heeft de tweede levenshelft een andere uitdaging. Het gaat dan niet meer om een ego ontwikkelen, maar om de volwassenwording van het zelf. In plaats van al onze energie te steken in een persona projecteren naar de buitenwereld, moeten we naar binnen kijken en in het reine komen met de hele persoon die we zijn. Om erbij te horen, hebben we ons aangepast aan de eisen en verwachtingen van de buitenwereld. Daarvoor moesten we aspecten van onszelf onderdrukken. Niet alleen negatieve, ook positieve waarvan we vonden dat die in het maatschappelijke leven ongepast zijn. Meestal projecteren we die eigenschappen op anderen die we demoniseren of idoliseren. Tijdens de midlife komt die schaduw van onze persoonlijkheid, zoals Jung het noemt, naar de oppervlakte en vraagt onze aandacht. Om onszelf te worden, moeten we onbewuste en onderdrukte aspecten van onszelf erkennen en integreren. Dat betekent ook dat we onze projecties op de buitenwereld intrekken. 

Onze partner de schuld geven dat we maar een halve mens geworden zijn, is dus volgens Jung niet de verantwoordelijke weg naar volwassenheid. Wel die projectie opmerken en daardoor aandacht geven aan de onderbelichte kanten van onze persoon. Doen we dat bij onszelf, dan kunnen we ook opmerken wat anderen nodig hebben om hele mensen te worden. 

Het middenleven biedt een nieuwe kans om ons fris toe te wijden aan dat-wat-is. Niet meer door ons ego erin te projecteren, maar door gevoelig op te merken wat de ander of het andere nodig heeft. 

Uitdaging 2: een religieuze blik ontwikkelen

Jung gaat nog verder door op te merken dat alle psychologische problemen van mensen boven de 35 uiteindelijk religieus van aard zijn. Psychisch genezen en volwassen worden betekent volgens hem opnieuw een religieuze blik ontwikkelen. Daarmee bedoelt hij niet je aansluiten bij een kerk, maar wel in religieuze beelden en verhalen verwijzingen herkennen naar de reis van je ziel, de geboorte van je authentieke zelf, de grond van je wezen, daar waar God in jou woont. Zoals de apostel Paulus toen hij zei: ‘Ikzelf leef niet meer, maar ​Christus​ leeft in mij.’ (Galaten 2:20)

De Duitse mysticus Johannes Tauler (1300-1361) verduidelijkt welke houding daarvoor nodig is. Het gaat er niet om veel te doen, maar om te laten gebeuren. We kunnen de zielsgrond niet bereiken op wilskracht, maar alleen door God in ons te laten werken. In de woorden van Jung: ons bewuste ik kan de tegenstellingen van onze persoonlijkheid niet verzoenen. Dat hoeft ook niet. 

We mogen de brokken van ons bestaan simpelweg opmerken en voorleggen aan het helende zelf. 

Tijdens de midlifecrisis werkt God in ons door teleurstellingen, falen, tekortschieten, blootleggen van onze oppervlakkigheid en egoïsme, besef van vergankelijkheid… Hij plaatst ons in de crisis! 

De pijn dwingt ons tot een belangrijke keuze. Wegvluchten voor de waarheid over onszelf door anderen de schuld te geven, door star vast te houden aan gewoonten of door drastische veranderingen van levensstijl. Dan verliezen we ons in uiterlijk gedoe om de innerlijke crisis niet onder ogen te moeten zien. Ofwel de moeizame weg van zelfkennis gaan. Ons door God laten leiden doorheen de pijn, leegte en dorheid naar de grond van onze ziel. Als we niet vasthouden aan onze eigen wil, vinden we daar de realiteit van God. 

Waarschuwing voor iedereen die religieus wil leven

Verrassend is dat Tauler preekt voor kloosterzusters. Hoewel ze misschien al een half leven gewijd hebben aan God, krijgen ook zij te maken met een midlifecrisis die hen uitdaagt om een frisse religieuze blik te ontwikkelen. Doen ze dat niet, dan dreigen ze in te dommelen of worden ze star, vreugdeloos, veroordelend of zelfingenomen. 

Uiterlijke vroomheid, dadendrang of religieus militantisme verbergen soms een diepe angst voor de realiteit van God en de eigen ziel. Iedereen die religieus wil leven, moet daarop bedacht zijn. Lang niet alleen kloosterzusters. 

Tot slot: 6 midlife superkrachten 

Ik maak een lijstje van nieuwe vaardigheden die ik mag ontwikkelen tijdens de tweede helft van m’n leven. 

1. Projecties op anderen en de wereld intrekken. Zelfkennis ontwikkelen. 
2. Bereidheid tot lijden, het eigene van beperking leren waarderen. 
3. Waar-nemen. Waarheid opmerken. Laten gebeuren. 
4. Paradoxen en tegenstellingen de ruimte geven. 
5. Een religieuze blik ontwikkelen. 
6. Opmerken wat de ander of het andere nodig heeft. Toewijding aan wat is. 

Meer weten

• Jean Monbourquette. Bevriend met je schaduw, je onbeminde zijde. Averbode, 2001, ISBN 9789031717125, 182 pagina's. Niet meer verkrijgbaar. 
• Anselm Grün. The spiritual challenge of midlife: crisis and opportunity. Engels, Liguori, 2006 (1980), ISBN 9780764814112. Lees als e-book via Kobo Nederlandse vertaling: Spiritualiteit voor de tweede levenshelft. Lannoo, 2004, ISBN 9789059950313. Bestel tweedehands
• Annemiek Leclaire. Hey, overjaarse puber: de midlife is echt, maar hoeft geen crisis te zijn. De Standaard, 27-09-2018.