Muziek om (echt) bij in slaap te vallen

Het is om bij in slaap te vallen, zeggen we soms laatdunkend over muziek of een film die we langdradig vinden. De Duitse componist Max Richter bekeek het van de andere kant: hij componeerde iets meer dan 8 uur non-stop muziek die bedoeld is om mee in te slapen en mee wakker te worden. Een uitnodiging om te dromen, noemt hij zijn project.

Wie is Max Richter?

Richter (°1966) is een van de populairste componisten van het moment. Zijn dromerige, ambient-achtige muziek wordt uitgegeven door het prestigieuze klassieke label Deutsche Grammophon en heeft wereldwijd een trouwe schare fans. Memoryhouse was baanbrekend, The Blue Notebooks en Songs from Before nog altijd zeer geliefd. Zijn grootste hit is een her-compositie van Vivaldi's De Vier Seizoenen. (Hieronder kan je een volledige concertopname beluisteren.)

Het project Sleep

Max Richter is, zo zegt hij in interviews, gefascineerd door slaap. Slapen beschouwt hij als een essentieel deel van elk creatief proces.

Ik heb het gevoel dat terwijl ik slaap er belangrijk werk onder de motorkap gebeurt.

Slaap wordt echter bedreigd door onze manier van leven. We worden bestookt met data en prikkels: e-mail, sociale media, internet, tv... We onderschatten de psychologische belasting hiervan.

Als reactie daarop schreef hij Sleep:

Het is een slaapliedje voor een dolgedraaide wereld. Een pleidooi voor een tragere manier van leven. Dit project is één grote pauzeknop.

Sleep bestaat uit 31 onderdelen die, na elkaar afgespeeld, 8 uur en 20 minuten duren. De muziek is – uiteraard – alleen digitaal te verkrijgen. Alleen zo kan je alles na elkaar afspelen zonder te moeten opstaan om een cd of plaat te wisselen. Muziek in slow-motion, repetitieve melodieen en harmonieën, woordenloze zang en ostinato pianoklanken. Alles samen is het een straffe kop kamillethee gekruid met Arvo Pärt, Brian Eno en Philip Glass. Muziek die niet beweegt, maar ter plaatse blijft en zich laat bewonderen en beluisteren. Bovenal bekruipt je een gevoel van eindeloosheid; de muziek lijkt er altijd te zijn geweest en zal er altijd zijn.

Een slaapliedje als (g)een ander

Het idee is nieuw, maar tegelijk ook niet. In de jaren 60 en 70 werd vrijelijk geëxperimenteerd met concerten en performances die een hele dag en nacht duurden. In plaats van zetels werden bedden ter beschikking gesteld. Uitvoeringen van Vexations van Erik Satie of projecten van John Cage bijvoorbeeld. Al werd bij mijn weten nog nooit muziek gecomponeerd om mee in te slapen, te slapen en bij wakker te worden.

Hoewel: horen de beroemde Goldbergvariaties van Johann Sebastian Bach niet in dezelfde rij thuis? Volgens de overlevering schreef Bach ze voor een jonge pianovirtuoos, Goldberg, die de muziek moest uitvoeren om een slapeloze graaf naar dromenland te helpen.

Een light-versie voor een hazenslaapje

Tegelijk met Sleep bracht Max Richter From Sleep uit. Een light versie die een uur duurt en dus wel op cd of plaat past, met andere muziek dan de lange versie. Geschikt om naar te luisteren, of voor een hazenslaapje. Richter:

De versie van een uur is zoals een dagdroom.

Experiment: wérkt het eigenlijk?

Sleep is zeker niet Richters beste compositie. Daarvoor is het allemaal een beetje te euh.. langdradig. Het is belangrijker als idee en concept dan als compositie. Het doel - de luisteraar doen slapen - heiligt hier de middelen. Richter liet zich voor Sleep uitgebreid begeleiden door een neuroloog/slaapspecialist in een poging de muziek zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de verschillende slaapfases. Maar wérkt het eigenlijk? Kan je met deze muziek inslapen, doorslapen en monter wakker worden?

Wel, ik deed de test. Twee avonden na elkaar.

Muziek op de iPad, luidspreker in een hoek van de slaapkamer. Lichten uit.

Play.

Avond 1: ik luister gefascineerd naar het 18 minuten lange openingsdeel: Dream 1 (before the wind blows it all away). 18 minuten zachte pianoakkoorden in hetzelfde, trage ritme. Door een spel van bassen en naklanken wordt een kloppend hart nagebootst. Denk ik. Of niet? Veel te intrigerend om bij in te slapen. Na 18 minuten ben ik wakkerder dan tevoren. Experiment mislukt.

Avond 2:Dream 1 wordt gevolgd door Cumunolimbus, genoemd naar een bepaalde wolkenformatie. 10 minuten lang. Het kloppende hart klinkt doffer, gesmoord in een subtiel schemerende baslijn. Het derde deel, Dream 2 (Entropy) geeft je het gevoel op water te dobberen of onder water te zijn. Of is het inbeelding? Feit is dat ik dan moet zijn ingeslapen. Een keer of drie word ik half-wakker door een klank, niet meer dan enkele noten, die dan weer verdwijnen. Als ik wakker word, moet het laatste deel net zijn afgelopen. Het kan toeval zijn. Maar wat heb ik nu eigenlijk gehoord - en wat niet? Of doet het er niet toe?

Hoe dan ook is Sleep een fascinerend project waarvan de muziek onder de huid kruipt. Als een medicijn blijkt ze hangen, net als het citaat dat Max Richter de luisteraar nog meegeeft:

Zelfs een slapende ziel is hard aan het werk en helpt ons iets van de wereld te maken.