De numineuze ervaring van Jef Colruyt

Onlangs vertelde Jef Colruyt in De Standaard over zijn eerste spirituele ervaring. Wel meer mensen hebben heel gelijkaardige ervaringen. Theoloog Tjeu van den Berk heeft ze verzameld en noemt ze numineuze ervaringen. Paradoxaal genoeg zijn die van levensbelang voor religieuze instituten én voor de geseculariseerde westerse mens. Dat vraagt om opheldering!

Eerste spirituele ervaring van Jef Colruyt

Het interview in de reeks De ziel van de CEO opent met een vroege jeugdherinnering:

‘Vijf of zes was Jef Colruyt, CEO van het retailbedrijf Colruyt, toen hij zijn eerste spirituele ervaring had. Dertig seconden waarin het hele leven perfect was. “Ik stond een kamp te maken, met uitzicht op een omgeploegd veld, de zon in mijn rug, de wind op mijn huid.

Ken je dat gevoel? Dat je ineens heel stil en blij wordt en denkt: waw, alles klopt.

Helaas raak je dat gevoel kwijt met ouder te worden, door naar school te gaan en zo, door je ego dat sterker en sterker wordt.” Pas op zijn 33ste vond hij dat gevoel terug...’
Interview Jef Colruyt over de link tussen efficiëntie en spiritualiteit (betalend artikel, gratis proefversie)

Knap dat de bedrijfsleider deze heel persoonlijke en kwetsbare ervaring wil delen. Maar ze is ook weer niet zó persoonlijk dat alleen Jef Colruyt dergelijke ervaringen zou hebben. Tjeu van den Berk citeert in zijn boek Het numineuze tientallen ervaringen van mensen die verrassend veel overeenkomsten vertonen met de jeugdherinnering van Jef Colruyt. In navolging van  theoloog Rudolf Otto noemt hij ze numineuze ervaringen.

1 Belang voor religieuze instituten

In zijn boek graaft van den Berk in literatuur, theologie en psychologie naar belang, betekenis, kenmerken en grenzen van deze numineuze ervaringen. Hij beschouwt ze als het levende hart van elke religie:

‘Otto toont volgens mij aan dat in alle spirituele levensbeschouwingen en alle godsdienstig-kerkelijke instituties, er sprake is, er sprake moet zijn, van een irrationele oerervaring, door hem de “ervaring-van-het-heilige” genoemd.

Wanneer het besef van deze “heilige grond” verdwenen is, dan bestaat een instituut nog slechts als een fossiele structuur.’ Tjeu van den Berk

Wanneer religieuze instituten het contact met de ervaring verliezen, lopen ze het risico weg te kwijnen. Dat is wat de geseculariseerde mens religieuze instituten wel eens verwijt: uiterlijk staat alles er, maar stemt er nog wel een innerlijke ervaring mee overeen?

2 Belang voor de geseculariseerde mens

Verrassender is dat de moderne, westerse mens vaak lijkt te lijden aan dezelfde kwaal die hij soms projecteert op religieuze instituten: uiterlijk heeft hij alles, maar innerlijk voelt het leeg.

Samen met de grondlegger van de analytische psychologie, C.G. Jung, zoekt van den Berk naar de wortels van die moderne geestelijke impasse.

‘De typische neurose van de moderne mens bestaat er juist in dat hij, uiterlijk gezien, alles heeft, en dat hij toch geen betekenis of zin ervaart aan het leven.

Er is letterlijk geen diepgang. Men voelt het leven als oppervlakkig aan: “Ik heb vaak gezien dat mensen neurotisch worden, wanneer ze genoegen nemen met ontoereikende of verkeerde antwoorden op de vragen van het leven. Ze zoeken een goede positie, een huwelijk, reputatie, uiterlijk succes en geld - en blijven ongelukkig en neurotisch, ook wanneer ze bereikt hebben wat ze zochten. Zulke mensen zijn meestal in een geestelijke impasse terechtgekomen, ze zijn geestelijk te beperkt. Hun leven heeft niet genoeg inhoud en geen zin."' Tjeu van den Berk, citaat in citaat van C.G. Jung

De moderne, westerse mens gelooft niet meer in sprookjes. Hij heeft zijn religieuze projecties teruggenomen. Maar nu slaagt hij er niet meer in om contact te leggen met zijn onbewuste, zijn innerlijke grond.

Therapie voor moderne mensen én religieuze instituten

Paradoxaal genoeg is de therapie die Jung voorschrijft voor moderne neurotici ook heilzaam voor religieuze instituten: opnieuw contact maken met de numineuze ervaring als innerlijke levensbron.

‘De hoofdinteresse van mijn werk ligt niet zozeer in de behandeling van de neurose als wel in het in aanraking komen met het numineuze.

Het is immers zo dat toegang verkrijgen tot het numineuze de eigenlijke therapie is...

...en in zoverre men in staat is tot numineuze ervaringen, wordt men van de vloek van ziekelijke aandoeningen bevrijd.’ C.G. Jung in: Tjeu van den Berk

Verder lezen

• Interview met Jef Colruyt over de link tussen efficiëntie en spiritualiteit, De Standaard 10-09-2016 (betalend artikel, gratis proefversie)
• Tjeu van den Berk. Het numineuze. Meinema, 2005, ISBN 9021140403, 300 pagina’s.

Foto © Colruyt Group