Pinksteren in je tuin

Met Pinksteren staan veel tuinen er op hun paasbest bij. ;-) Plantjes groeien en bloeien en beestjes zoemen en kroelen. Mies Bouhuys schreef er in 1957 dit gedicht over. Wie graag wat tuiniert, herkent de vreugde dat alles openbreekt met Pinksteren. 

Met Pinksteren, met Pinksteren
is er geen boom meer kaal.
Van top tot teen staan ze in 't groen,
de bomen allemaal.
De beuk, de berk, de eik in 't bos,
de iepen in de stad,
de wilgen langs de waterkant:
alles zit dik in 't blad.

Met Pinksteren, met Pinksteren
hoor je van nest tot nest,
met uithalen en trillertjes,
een schitterend orkest.
De vogelmoeder tsjilpt maar wat,
de vogelvader fluit
en in dat huisje vol muziek
komen de eitjes uit.

Met Pinksteren, met Pinksteren
als alles openbreekt,
is ieder kind een pinksterbloem,
die blij zijn hoofd opsteekt.
En al die kindren bij elkaar
maken één groot boeket.
Het allerkleinste hummeltje
wordt middenin gezet.
De andren dansen er omheen,
ze dansen hand in hand.
't Is Pinksteren, zingt iedereen,
de zomer is in 't land.

De enige echte en vele alter ego’s

De enige echte pinksterbloem (Cardamine pratensis) is met Pinksteren meestal uitgebloeid. In april, ja, dan is ons gazon een roze wuivende zee, maar begin juni is dat alweer vergeten. 

Cardamine pratensis heeft een laag blijvend bladrozet, meestal verborgen tussen het gras. De 30 à 40 cm hoge bloemstengels met subtiele roze bloemetjes steken boven het gras uit. 

Blaadjes, bloemknoppen en bloemen zijn eetbaar. Ze hebben een pittige smaak, zoals waterkers en tuinkers. Ook de vlinder oranjetipje (Anthocharis cardamines) en de rupsen ervan vinden de pinksterbloem heerlijk, vooral de hauwtjes waarin de zaden zitten. 

Voor je tuin een echte aanwinst dus, die cardamine pratensis. Wil je ook veel bloemen, waaronder pinksterbloemen, in je gazon? Stop dan met bemesten en begin niet te vroeg in het jaar te maaien, bijvoorbeeld half mei of begin juni. Zaden van de pinksterbloem zijn hier en daar online te koop. Je kan ook vragen aan buren, vrienden of familie of je bij hen zaden kan oogsten zo rond mei en juni. 

In de streektaal zijn er trouwens wel meer plantjes die pinksterbloem of sinksenbloem genoemd worden. Zoals de margrieten in sommige plaatsen in West- en Oost-Vlaanderen en in Limburg de pioenen, korenbloemen en witte narcissen. In Nederland komen daar nog bij de echte koekoeksbloem, sering, boterbloem, gele lis, gulden sleutelbloem en brem. 

Liturgisch bloemschikken met Pinksteren

Voor de versiering van de kerk met Pinksteren zijn echte pinksterbloemen niet geschikt. Te klein en onopvallend en trouwens meestal uitgebloeid. 

Meestal worden opvallende rode bloemen of planten gebruikt, zoals rode meidoorn, tulp, (bloed-)zuring, brandende liefde, rode brem, rozen, anjers of pioenrozen. Dat komt omdat rood de liturgische kleur is van Pinksteren, denk maar aan de rode kazuifel die de priester dan draagt. 

Rood verwijst symbolisch naar het vuur van de heilige Geest: Er verschenen hun vurige tongen, die zich verspreidden en zich op ieder van hen neerzetten. (Handelingen 2,3) De heilige Geest is een bezieling die een nieuwe toekomst mogelijk maakt waarin de Kerk een rol speelt. 

Rood verwijst in de omgekeerde richting ook naar het lijden van Christus. Ook op Goede Vrijdag (de kruisdood van Jezus) is de liturgische kleur rood. De heilige Geest herinnert ons aan de betekenis van het leven en sterven van Christus voor ons eigen leven. 

Heilige Geest 

Verrassend genoeg zijn er nauwelijks bloemen en planten die de heilige Geest symboliseren, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de vele Mariabloemen. 

Van de wilde akelei (Aquilegia vulgaris) wordt gezegd dat die verwijst naar de 7 gaven van de heilige Geest: 

• wijsheid, 
• inzicht, 
• raad, 
• sterkte, 
• kennis, 
• vroomheid,
• ontzag voor God. 

Misschien een beetje vreemd want de opvallende bloemen hebben 5 en geen 7 trechtervormige bloemblaadjes. Elk bloemblaadje lijkt wel op een duifje: slanke hals en kop naar boven, vleugels naar beneden. En de duif is het symbool bij uitstek voor de heilige Geest.

In de middeleeuwse schilderkunst zien we Christus regelmatig in het gezelschap van de akelei. Het is dus in ieder geval een bloem die het spirituele leven vertegenwoordigt. 

De wilde akelei is een dankbaar inheems plantje voor je tuin. Het heeft een decoratief grijsgroen blad en opvallende blauwe tot donkerpaarse bloemen. Er zijn ook gekweekte varianten in andere kleuren (wit, geel…) en zelfs met meerkleurige bloemen en andere bloemvormen. Het zaait zich gemakkelijk uit waarbij de nieuwe planten door onderlinge kruising niet kleurvast zijn. 

Ook de smalle weegbree (Plantago lanceolata) symboliseert de 7 gaven van de heilige Geest. Dat zou met het aantal dikke nerven in de blaadjes te maken hebben, al zijn dat er zelden precies 7. Nu ja, welke mens bezit alle 7 gaven van de heilige Geest? 

De lancetvormige bladeren verwijzen ook naar de lans waarmee Christus’ zijde aan het kruis werd doorboord. Omdat de weegbree stand houdt ook als het betreden wordt, staat het symbool voor standvastigheid in het geloof. 

Ten onrechte wordt smalle weegbree in de tuin soms als een onkruid gezien. De jonge blaadjes zijn rauw eetbaar als knapperige toevoeging aan een salade en kunnen ook gekneusd gebruikt worden tegen jeuk en huidirritatie. Een oud huismiddeltje tegen hoest is een koud extract van de blaadjes, als smoothie, tinctuur of koud aftreksel bijvoorbeeld. De ongeopende bloemaren kan je voor de bloei plukken en wokken. Ze hebben een delicate, nootachtige smaak. 

Wil je smalle weegbree kweken, dan kan je in de natuur of in de berm de uitgebloeide en rijpe (verdroogde) aren oogsten en verkruimelen in je tuin. De zaadjes in de aren zijn bruin en langwerpig, ongeveer 2 mm lang. Heeft een van je gezinsleden last van hooikoorts, dan kan je beter geen weegbree houden in je tuin vanwege het vele stuifmeel.

Drie-eenheid

De heilige Geest die met Pinksteren over de leerlingen van Jezus komt, is ook het sluitstuk van Gods zelfopenbaring als Drie-eenheid: Vader, Zoon en heilige Geest. Trouwens is de zondag na Pinksteren het Hoogfeest van de Heilige Drie-eenheid, ook wel Drievuldigheidszondag of Trinitatis genoemd. 

Planten die naar de Drie-eenheid verwijzen zijn:

• grote engelwortel (Angelica archangelica), soms ook heilige Geestwortel genoemd,
• klaver (Trifolium), volgens de legende door Sint-Patrick gebruikt om de Drie-eenheid uit te leggen tijdens de kerstening van Ierland in de vijfde eeuw, nog altijd een belangrijk nationaal symbool voor de Ieren (shamrock), 
• driekleurig viooltje (Viola tricolor), ook wel drievuldigheidsbloem of drievuldigheidskruid genoemd,
• aardbei (Fragaria × ananassa), net als de klaver bestaat het blad van de aardbei uit drie delen, de vruchten zouden bovendien het feestmaal zijn in het hemelse paradijs en staan symbool voor de menswording van God (incarnatie). 

Aardbeien vind je vaak afgebeeld in de rand van christelijke schilderijen, retabels en middeleeuwse geïllustreerde handschriften. 

Veel mensen dromen van eigen aardbeien in de tuin, maar zijn teleurgesteld na de eerste mislukte pogingen. De opbrengst is marginaal of één van de vele ziektes passeert waaraan aardbeien kunnen bezwijken. Ja, met enig succes aardbeien kweken zoals je die in de winkel vindt, vergt wat aandacht. Zoek een goede handleiding en leer de kneepjes kennen. Dan lukt het vaak wel. 

Wie dat te veel moeite vindt, zoals ik, die kan in de plaats ook kiezen voor de bosaardbei (Fragaria vesca). Een inheems bosplantje dat het prima doet als bodembedekker op een vochtige plek met wat schaduw, bijvoorbeeld onder een boom of struik. De vruchten zijn klein, maar wel smaakbommetjes met een geparfumeerd aroma. In tegenstelling tot de gewone aardbei, kan je de bosaardbei jarenlang op dezelfde plaats laten staan. Er zijn ook verrassende uitheemse soorten, zoals de abrikoosaardbei (Fragaria nilgerrensis) en perzikaardbei (Fragaria rubicola). 

Wat een paradijs zal het zijn als wij helemaal leven in de Geest van God. 

Meer weten

• Symbolisch bloemschikken voor Pinksteren
• Van sint-janskruid tot papenkullen: religieuze plantnaamgeving in het Nederlands. Masterverhandeling van Melissa Van Crombrugghe (pdf)
• Religieuze planten - De Groene Kruidhof 
• Bijbelse planten en christelijke plantensymboliek - Kerktuin NPB Wassenaar
• Lijst met Bijbelse planten (pdf)